شتر

شُتُر یا اُشتُر را که در زبان پهلوی ushtar می‌گفتند حیوانی است نیرومند و تنومند با توش و توان بالا از خانواده شترسانان؛ نشخوارکننده و با دست و گردنی دراز. بر پشت خود یک یا دو کوهان دارد که ساختارش از پیه و چربی است. در دین اسلام گوشت او حلال است. شیرش نیز نوشیده می‌شود ولی بیشتر کاربرد بارکشی دارد. پشم و پوستش نیز برای ریسندگی و پارچه بافی و کفش دوزی کاربرد دارد. گونه‌ای شتر نیز در آمریکای جنوبی زندگی می‌کند به نام لاما که دارای کوهان نیست.

شُتُر ممیزات خاصى دارد نسبت به سایر حیوانات دیگر، اهم آنها زندگى کردن با شرایط سخت صحراء ودر دماى مختلف و مخصوصا گرماى شدید تابستان وکمبود آب وعلوفه در مناطق انتشار این حیوان پر برکت. همچنین ترکیب جسمانى شتر با دیگر حیوانات اختلاف زیادى دارد، واین اختلاف باعث شده که شتر در طول ایام سال در صحرا زندگى کند واز درختهاى مخلف صحرایی وکویرى تغذیه نماید، حتى اینکه مى تواند از درختهاى شور و خاردار نیز استفاده و تناول نماید. عرب‌ها از زمان‌هاى بسیار دور از شتر استفاده کرده و مى‌کنند، و حتى به این حیوان اهلی لقب کشتی صحرا (سفینة‌الصحراء) داده‌اند.

خلقت شتر

بقلم فراس نور الحق :
قال تعالى : (أَفَلَا یَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ {17} وَإِلَى السَّمَاء کَیْفَ رُفِعَتْ {18} وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ {19} وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ {20} فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ{21} لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ {22}[ الغاشیة ].
آیا آنان به شتر نمى‏نگرند که چگونه آفریده شده است؟!  وبه آسمان نگاه نمى کنند که چگونه بر افراشته شده است؟! وبه کوهها نمى نگرند که چگونه نصب و پابرجاى شده اند؟! و به زمین نگرند که چگونه پهن وگسترانیده شده است؟! تو پند بده و یادآورى کن چرا که تو تنها پند دهنده و یاد آورى کننده اى وبس ، تو بر آنان چیره و مسلّط نیستى.
خانواده شتر یکی از کوچکترین خانواده‌ها در میان جانوران می‌باشد. بجز شتر دوکوهانه و چهار کوهانه چهار نوع دیگر از این خانواده وجود دارد .خلقت شتر یک شکل عجیب است که داراى سر و اسرار مى باشد .

• گوشها :  گوشهای آن کوچک و پـوشیده از موهای پـرپـشت و بهم چسبیده است، که باعث می شود شن و ماسه داخل گوش آن نروند.
• سوراخ بینی :  پـوسـته مـخاطی سوراخ بینی آن سطح خیلی پهنی دارند که راه نفوذ برای شن و ماسه به داخل بینی باقی نمی گذارند، ولی نم و رطوبت لازمه هوای تنفس را از هوا می مکند و جذب می کنند.
• مژه های شترپلک چشم :  مژه های آن خیلی پرپشت و کیپ همدیگر هستند که باعث می شود شن و ماسه و سـنگـریـزه هـای اطـراف به درون چشم وی نـفـوذ نکنند.
• پاهاى شتر : پاهاى شتر طبعیتا دراز بوده و از تناسق خوبى برخوردار مى باشد که باعث بلند نگاه داشتن جسمش مى باشد تا  از غبار وآلودگى زمین در امان بماند .
• کف پاى شتر : کف پهن پای آن با یک قشر شاخه ای مجهز شده که باعث می شـود پای آن در شن و مـاسـه فـرو نرود. و پا را در مقابل ماسه های تیز و گرم نیز محافـظـت می کند.
• معده : روده ی شتر سلولهای جذب آب دارد. این سـلـولـهـا قـسـمـت زیـادی از آب مـصـرف شـده مـوجود در غذای روده را جذب می کنند و برای بدن نگه می دارند. (به این خاطر سرگین آن خیلی خشک است).
• درازى گردن آن : خداوند در قران کریم به شتر اهمیت زیاد داده است بخاطر اینکه در نزد عربها این یک حیوان خیلى محبوب بود . شتر گردن دراز دارد تا بتواند گیاهان دشت وصحرا که خشک و خاردار هستند را بخورد، ونیز از درختهاى بلند استفاده نماید. درازى گردن شتر در وقت بلند شدن از  زمین به او کمک می کند و این خود در حقیقت یک نوع سرى مى باشد که خداوند در آن خلق نموده است .تکـیه گاهـهای وی در حالت نشستن (یعنی زانوها، آرنجها، وسینه) از قـشـر کلفـتِ پوستِ مرده تشکـیل شده است. این قـشـر گرما را خنثی می کند و باعث می شود بدن آن زخم نشود مقاومت آن در مقابل حرارت می تواند خـیـلـی تغـیـیـر کـند ضمن اینکه از پستانداران است.حرارت بدن وی بین 34 تا 41 درجه در تغییر است. وقتی دما بالا برود دمای بدن وی نیز بالا می رود، این امر باعـث می شـود تـا در دمـای مـشـخص نیازی به عرق کردن برای خنک کردن خود نداشته باشد. و در مصرف آب خود صرفه جوئی کند. داخـل دهـان آن از پوست سفـت و سخـت پـوشـیـده شـده کـه باعـث می شود بتواند گیاهان دشت و صحرا که خشک و خاردار هستند را بخورد و زخمی نشود کوهان آن محل ذخیره انرژی است. ضمن اینکه چربی آن قشری برای مقابله با گرما نیز هست.

سطح کمر آن باریک است. که باعث می شود تابش گرم و سوزان نیم روزی خورشید، فقط به قسمت کمی از بدن وی بطور مـؤثر بـتابـد. و در شرایط تابش قبل از نیم روز یا بعد از آن که خورشید مایل می تابد، اگـر مـجـبـور باشد در آفـتـاب باشـد، رو به خـورشید و یا پـشـت به خـورشید زمین گیر می شود. که این نیز بنوبه ی خود باعث می شود تابش مؤثر خـورشید سوزان را خـنـثی کند. به این ترتیب شتر می تواند گرمائی که خیلی از حیوانات دیگر را می کشد تحمل کند.کلیه های وی قسمت زیادی از آبهای مصرف شده را دوباره پس می گیرند، (به این خاطر ادرار آن غلیظ  ومحکم است). پوست پـشمی آن باریک و نرم است. هم گرما را خنثی می کند و هم بدن را خنک می کند. به این خاطر در بسیارى از کشورها پشم شتر با قیمت عالى به فروش مى رسد، که از آن خیمه و یا فرشهاى مظبوط مى سازند تا درجه حرارت را کم کند .

شتر وقتی ادرار می کند، دم خود را می جنباند تا ادرار به پـاهـا پاشیده شود. به این شکل با خیس و مرطوب کردن خود به خنک شدن خود کمک میکند. شکم وی خیلی بزرگ است. می تواند تا 200 لیتر آب بنوشد. علاوه بر آن مجراها و منابع ذخیره آب نیز دارد. که هنگام آب خوردن آنها را نیز پر می کند. مجرای خون وی در اعماق  بدن قـرار نگرفـته بـلکه زیر پوست گردن و در پاها و پهـلـوهـا قرار گرفته است. این باعث می شود که گرمای بدن را بیشتر به سطح بدن منتقل کند. و سـرخ رگها حتی در شـرایـطـی که تقـریـباً بی آب باشند و در وضعیت تقریبی معادل یک دویست هزارم حجم واقعی خود، باز هم می توانند اکسیژن را به نقـاط مختـلف بدن منتقل کنند. شتر در واقع به حساب دشت و صحرا پرداخته شده است. یعنی برای گرما، کـمـبـود آب، شـن و مـاسـه. کسانی می گویند دلیلی برای وجود خدا نمی بینند. قرآن آنها را به مطالعه پدیده های طبیعی مراجعه می دهـد. انـتـخـاب شتر از میان سایر حیوانات برای مطالعه، به این معنی است که وی چیزهای خاصی دارد. بر اساس شـناختی کـه ما امروزه از بافت بیولوژیکی شتر داریـم نـیز در واقع همینطور هم هست، و می بینیم که در ساختار آفرینش شتر مغز و اندیـشه و حساب و کتاب خوابیده است، که اسرار آن را خالق آن می داند.
در حالیکه در گذشته مردم فکر می کردند که تحمل شتر زیاد است نه اینکه چیز خاصی در آن می دیدند.

بر اساس تحقیقات منتشر شده از سوی متخصصان سازمان جهانی بهداشت، با توجه به خواص مفید فرآورده های شتر، چندین میلیون مشتری بالقوه در جهان عرب و ده ها میلیون نفر دیگر در اروپا، آمریکا و آفریقا، باعث می شود که تولید و صدور این فرآورده ها بازاری پر رونق را ایجاد کند.

در بعضى مناطق جهان شتر به عنوان وسیله ای برای حمل و نقل و براى وارد و صادر کردن مواد غذائى بوده در حکم ماشین استخدام مى شود این  سبب شد که مردمان افریقا شروع به تربیت شتر بپردازند.

سفینه صحرا

شترداری به درازای تاریخ زندگی عربها در شنزارهای گرم و خشک جزیره عربستان و صحراهای شمال و شرق آفریقاست . آنها در مسیر تاریخ از گوشت شتر ها خورده اند، از پشم و پوست آنها استفاده کرده اند و در جنگ ها و در مسیر راهها به راندن شتر ها پرداخته اند. سؤال اینجاست که شتر ها چرا در مقایسه با سایر حیوانات اهلی گردن دراز دارد تا بتواند گیاهان را از شاخهاى درختها بخورد؟

خاصیتهای مفید شتر، این حیوان در تمام نقاط جهان، از جمله در اورپا، کمتر  مورد توجه بوده است؟! علاوه بر این، مردمان آن مناطق می گویند که کشف نفت در کشورهای عرب حاشیه خلیج که ثروتمند شدن مردم این مناطق را به دنبال داشته، انگیزه پرورش شتر در این مناطق (به عنوان یکی از مناطق اصلی پرورش شتر) را تضعیف کرده است.
آنها می گویند با سرازیر شدن خودروهای قدرتمند بیابانگرد به این مناطق، شتر حتی به عنوان وسیله ای برای حمل و نقل نیز، جایگاه خود را از دست داده است. با تمام این اوصاف، عده زیادی در خاورمیانه به شترداری به عنوان یک سنت نگاه می کنند و سعی می کنند به آن ادامه دهند. مسابقه شتر رانى که از سرگرمی های جذاب ثروتمندان و امیرزادگان عرب است همه ساله پر رونق تر از پیش در چند کشور عربی برگزار می شود. پس از اینکه این مسابقات به دلیل استفاده از خردسالان برای شتردوانی مورد انتقاد جامعه جهانی قرار گرفت، دست اندرکاران مسابقات شتردوانی، از روبات بجای سوارکار استفاده کردند.

شیر شتر

دوشیدن شیر شتر ممکن است به عنوان تازه ترین اغذیه مقوی وارد بازار شود و قفسه مغازه های فروشنده مواد غذایی سالم را پر کند.
سازمان ملل خواستار فروش شیر شتر به غرب شده است. این شیر سرشار از ویتامین بی و سی است و ۱۰برابر شیر گاو آهن دارد. شیر شتر که کمی شورتر از شیر معمولی است بطور گسترده ای در جهان عرب مصرف می شود و برای تولید پنیر بسیار مناسب است. برخی از مهمترین پخش کنندگان مواد غذایی برای فروش این محصول در بریتانیا ابراز علاقه کرده اند. علاوه بر مواد معدنی و ویتامین، تحقیقات نشان داده که پادتن های موجود در شیر شتر ممکن است برای غلبه بر بیماری هایی نظیر سرطان، ایدز، آلزایمر و هپاتیت مفید واقع شوند. در همین حال تحقیقات برای یافتن نقش آن در کاهش تاثیر دیابت و بیماری های قلبی نیز ادامه دارد.

تولیدکنندگان  می خواهند تا فروش این محصول به غرب را آغاز کنند. این سازمان امید دارد گروه های کمک کننده و سرمایه گذاران به توسعه این بازار کمک کنند. یکی از مسئولان این سازمان می گوید: "استعداد این محصول عظیم است. شیر، پول است".

یکی از مشکلات در ارتباط با این محصول که هنوز حل نشده باقی مانده ناسازگاری آن با دمای بسیار بالاست و باید برای افزایش زمان مصرف آن فعالیت های بیشتری صورت گیرد. بعضى علماى بهداشتى گفتند "شیر شتر می تواند افزوده مفیدی برای رژیم های غذایی باشد چرا که دارای کلسیم و ویتامن ب است و از چربی کمتری نسبت به شیر معمولی گاو برخوردار است". "با این حال این شیر گران تر از شیر گاو است و مزه ای دارد که ممکن است برخی از مردم از آن خوششان نیاید.

(أَفَلَا یَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ) آیا آنان به شتر نمى‏نگرند که چگونه آفریده شده است؟!

خلقت شتر یک نوع معجزه اى بوده که خداوند متعال بنا بر عظمت خویش آفریده است تا منکرین حق رجوع از ضلالتشان برگردانند.از نگاه شکل همچون یک شىء غریب مى باشد که بیننده آن در تعجب مى افتد.

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir