آهو - غزال
آهوها حیواناتی گیاهخوار و نشخوار کننده اند، حس بویایی و بینایی قوی دارند، به صورت اجتماعی زندگی کرده و تشکیل گله های کوچک و در برخی موارد بزرگ را می دهند. روزها و در برخی موارد شب ها فعالیت می کنند. سرعت بسیار بالایی در دویدن دارند و مسیر مشخصی را برای فرار در نظر می گیرند. دارای مهاجرت فصلی زمستانه به مناطق گرم تر هستند.
آهوها به عنوان جانورانی چابک شناخته میشوند. آنها میتوانند ناگهانی سرعت خود را به ۹۷ کیلومتر یا ۶۰ مایل در ساعت برساند یا هنگام دویدن سرعت خود را در ۴۸ کیلومتر (۳۰ مایل) در ساعت نگه دارد.
واژه ی غزال
واژهٔ Gazelle یا غزال در ریشهٔ عربی است که نخستین بار وارد زبان فرانسوی میانه و سپس در نزدیکیهای سال ۱۶۰۰ از فرانسوی وارد انگلیسی شد.مردمان عرب به صورت سنّتی به شکار آهو میرفتند. این جانور در ادبیات عرب نماد زیبایی زنان بودهاست.برخی زبان شناسان بر این باورند که واژهٔ غزل که گونهای شعر در ادبیات عاشقانه است بیشتر به دلیل همانندسازی زیبایی معشوق و آهو به یکدیگر، این چنین نامگذاری شدهاست.در داستانها گفته میشود که خلیفه عبدالملک مروان (۶۴۶ تا ۷۰۵) یک بار یک آهو را به دلیل شباهتش به معشوقش آزاد کردهاست.
زیستگاه و تغذیه آهو
آهوها بیشتر در بیابان های شنی و رسی، مرغزارها (زمینهای چمن) و ساوانای آفریقا، جنوب غرب آسیا، آسیای میانه و شبهقاره هند دیده میشوند. این جانور بیشتر به صورت گلهای زندگی میکنند و از گیاهان نرم و لطیف و برگها میخورد و کمتر به گیاهان خشک رو میآورد.ست ها و پاهای بلند آنها سبب می شود که به سرعت در میان دشت ها بدوند و از چنگ دشمنان بگریزند.
خصوصیات
آهو جثه ای متوسط (بلندی بیشتر آنها تا شانه، میان ۶۱ تا ۱۱۰ سانتیمتر است) ،دمی کوتاه، دست ها و پاهایی بلند و ظریف، گوش هایی بلند و کشیده، شاخ هایی نسبتاً بلند، و برآمدگی گواتر مانندی به خصوص در فصل جفت گیری در زیر گلو دارد. رنگ بدنش قهوه ای روشن مایل به نخودی و زیر بدنش سفید است. دو نوار تیره رنگ از زیر چشم ها تا گوشه ی لب های آن امتداد دارد.
آهو در حالت عادی، هنگامی که مزاحمتی برایش فراهم نشده است، با گردنی آزاد به سمت جلو، نوک بینی به طرف پایین، گوش ها راست، و دم به سمت پایین و آویزان راه می رود. هنگام تغذیه یا حرکت، دم آن پی در پی تکان می خورد تا مگس و دیگر حشره های مزاحم را دور کند.
اگر آهو احساس خطر کند، گردنش را راست نگه می دارد، سرش را بالا می گیرد و دمش را پیوسته تکان می دهد و در این حالت، به سایر اعضای گله هشدار می دهد. آهو در این حالت فرار نمی کند بلکه با پاهای کشیده و در حالی که گوش ها و دم خود را بالا گرفته است، حرکت می کند، به تناوب می ایستد و به سوی منبع خطر نگاه می کند. اگر منبع خطر نزدیک تر شده باشد، با خارج کردن هوا از بینی خود، صدای سوت مانندی تولید می کند و سپس با پرش های بلند زیگزاگ مانند، پا به فرار می گذارد.
شاخ های آهو
آهوهای نر شاخ دارند. این شاخ ها بسیار زیبا و از رو به رو شبیه به چنگ اند. شاخ ها در قاعده خیلی به هم نزدیک اند اما به تدریج دور انتها کمی به طرف داخل متمایل شده و شبیه S است. هر شاخ۲۰ تا ۲۷ حلقه دارد. شاخ آهوها دائمی، همیشه سخت و بدون شاخه است و تنها یک بار می روید. آهوی ماده شاخ ندارد؛ اگر هم داشته باشد، طول آن از ۵ سانتی متر تجاوز نمی کند. آهوهای ماده از نظر جثه از آهوهای نر کوچک ترند.
جفت گیری
جفتگیری در پاییز است و در این زمان آهوی نر بعد از اختیار کردن تعدادی ماده با همه آن ها جفت گیری می کند. طول مدت بارداری 5 تا 6 ماه است. 2 تا 3 بچه به دنیا می آورند. بچه ها حدود 3 کیلوگرم هستند و تا 5 ماهگی از شیر مادر تغذیه می کنند و بعد از حدود دو سال بالغ می شوند.
سن
طول عمر آهو ها حدود 12 سال است.
ذخیره کردن چربی
از آنجا که آهوها در مناطق خشک، که منابع آبی محدود است، زندگی می کنند، بیشتر آب مورد نیاز خود را از طریق گیاهان به دست می آورند. بنابر یافته های پژوهشگران، آهوهایی که در شرایط سخت و خشک کویری، مانند خشکسالی، قرار گرفته اند، ذخیره چربی بیشتری در مغز خود دارند. به احتمال زیاد، آهوها این میزان چربی را به این دلیل ذخیره می کنند که مغزشان در هنگام کم آبی و کم غذایی، دچار کاهش فعالیت های سوخت و سازی (متابولیک) نشود.
دسته بندی و گونه ها
آهوها در سه سرده غزال، اودورکاس و نانجر دسته بندی میشوند. سرده غزالها ۱۳ گونه دارند که چهار گونهٔ آنها منقرض شدهاست (آهوی قرمز، آهوی عربی، آهوی ملکهٔ سبا و آهوی سعودی) و بیشتر آهوهایی که جان سالم به در بردهاند در خطر نابودی اند.
یکی از انواع معروف آفریقایی آهوها، آهوی تامسون است (تامسون اودورکاس) بلندی آنها تا شانه ۵۲ تا ۶۷ سانتی متر (۲۰ تا ۲۶ اینچ) و رنگ آنها قهوهای و سپید همراه با یک نوار سیاهاست. نرهای آنها شاخهای بلند و بیشتر خمیده دارند. آرام تر میدوند ولی پرشهای بلندی پیش از گریز دارند. این جانور در خطر حیوانات درنده مانند شیرها یا یوزپلنگها است.
غزال های ایرانی
آهوهای ایرانی شامل دو گونه می باشند :
- آهوی گواتردار
- جبیر
آهوی گواتردار ایرانی
آهوی گواتردار نوعی آهوی بومی آسیای میانه و جنوب غربی آسیاست. گونهای است از تیرهٔ گاویان و راستهٔ جفتسمسانان با بدن قهوهای روشن که به سمت شکم تیرهتر میشود و نواحی زیرین بدن آن سفید و دم آن سیاه است.
تصویری زیبا از آهوی ایرانی که در پناهگاه حیات وحش،موته استان اصفهان به ثبت رسیده است.
این حیوان در صحرای گبی، بلوچستان پاکستان، جنوب شرق ترکیه، شمال آذربایجان و بخشهایی از ایران، عراق و افغانستان زندگی میکند.بزرگترین زیستگاه آهوی ایرانی درپناهگاه حیات وحش موته (استان اصفهان شهرستان میمه) می باشد.زیر گردن جنس نر این حیوان در فصل باد کرده و برآمدگی مشخصی پیدا میکند و به همین دلیل به آهوی گواتردار نیز معروف شدهاست. غزال ایرانی مثل دیگر آهوها سرعت بالایی دارد اما برخلاف غزالهای دیگر بدون جهش میدود. به طور تاریخی مهمترین دشمن طبیعی این جانور یوزپلنگ بودهاست که اکنون فقط در بخشهایی از ایران باقیماندهاست.
جبیر
جـِبیر یکی از انواع آهوی بومی شبهقاره هند و ایران است. در گذشته این حیوان یکی از انواع غزال گرمسیری (Gazella dorcas) پنداشته میشد اما مطالعات ژنتیکی جدید جدایی این دو جانور را مشخص کردهاست. این حیوان در کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان و ایران دیده شدهاست و بیشتر در مناطق بیابانی و گرم زندگی میکند.
این جانور شباهت زیادی به آهو یا غزال گواتردار ایرانی دارد. مهمترین تفاوتهای آن با آهو این است کهاندازهای کوچکتر و بدن ظریفتر و لاغرتر دارد. هر دو جنس نر و ماده شاخ دارند در حالیکه در آهو فقط جنس نر شاخ دارد. گوشها و دم آن معمولاً از آهو بلندتر است. مادهها دارای شاخهای نازک و بلند هستند، شاخ جبیرهای نر قوس زیادی به خارج ندارد و قدری موازی به نظر میرسد. حیوان پرطاقتی است و شرایط مناطق کویری را به خوبی تحمل میکند. به آب کمی نیاز دارد و آب مورد نیاز خود را از گیاهان تأمین میکند. مثل آهو تشکیل گلههای بزرگ نمیدهد. به شدت انسانگریز بوده و در مناطق خشکتر زندگی میکند و از نظر رنگ هم شبیه آهوست.
جبیر جزء حیوانات تیزرو محسوب میشود و با سرعت ۸۰ کیلومتر در ساعت میتواند بدود، البته دویدن جبیر بدون پرش صورت میگیرد. مهمترین دشمن طبیعی این حیوان با توجه به سرعت بسیار بالا و محل زندگی یوزپلنگ است. جمعیت جبیرها در سال ۲۰۰۱ در هند حدود ۱۰۰ هزار ٰرأس برآورد شده که هشتاد هزار تای آنها در بیابان تار زندگی میکنند.
محل زندگی جبیر در ایران سیستان و بلوچستان، و کویر مرکزی و لوت از منطقه حفاظتشده توران تا پارک ملی کویر، اصفهان، کرمان، لارستان ، جزیره لاوان و سایر نقاط جنوبی ایران است.
نماد آهوی ایرانی
مدتی است که فدراسیون های مختلف برای کمک به محیط زیست و نگهداری از حیوانات کمیاب با سازمان محیط زیست تفاهم نامه ای امضا می کنند به این منظور هیئت دوچرخه سواری استان خراسان با سازمان محیط زیست به تفاهم نامه رسید تا رکابزنان این استان حامی آهو باشند و در مراسمی از این پیراهن رونمایی خواهد شد.
پوررضایی، رئیس اداره ورزش و جوانان استان خراسان رضوی در این باره اظهار کرد: پیراهن تیم دوچرخه سواری تریال منقوش به تصویر آهوی ایرانی شد و در همایش حمایت از محیط زیست استان خراسان رضوی آهوی نماد این استان قرار گرفت.
وی افزود: با توجه به محبوبیت رکابزنان این رشته قصد داریم که حامی محیط زیست باشیم.
علی نوروزیان رئیس کمیته تریال دوچرخه سواری خاطر نشان کرد: پیراهنی که مشهد با هماهنگی و همکاری محیط زیست طراحی کرده است نمادی برای تریال سواران خواهد بود.
وضعیت حفاظت
آهو بر اساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونههای حمایت شده قلمداد شده است. از نظر سازمان جهانی حفاظت(IUCN) این گونه در زمره گونه های آسیب پذیر(VU) قرار گرفته و طبقه بندی CITES گروه مشخصی را برای این گونه درنظر نگرفته است.
شکارچی اصلی آهوها یوزپلنگ و انسان است. اما شکار توسط کاراکال، سگهای شکاری، کفتار، شغال، پلنگ، روباه قرمز و گرگ نیز مشاهده شدهاست. هیچیک از این شکارچیان بهجز انسان در حالت طبیعی تأثیری بر جمعیت آنها ندارند.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir