خرگوش ها
خرگوش پستانداری است علفخوار، از خانوادهٔ خرگوشان (Leporidae) و به اندام گربه، دارای گوشهای دراز و لبهای شکافدار. دستهای وی از پاها کوتاهتر است و بسیار تند رود، و دارای اقسامی مختلف است.
خاستگاه اصلی این جانور اسپانیا و آفریقای شمالی است اما به بعضی از کشورهای دیگر هم مهاجرت کرده است. این خرگوش گیاهان بومی را می خورد و باعث میشود که سایر جانوران گرسنه بمانند. این جانور همچنین محصولات کشاورزی را منهدم میکند و برای خود سوراخهای زیرزمینی حفر میکند. در حال حاضر از نژادهای مختلف آن به منظورهای گوناگون از جمله تولید پشم و گوشت، انجام تحقیقات بیولوژیکی و بعنوان حیوانات خانگی استفاده میشود.
رفتار غیر تهاجمی و آرام خرگوش آنرا بعنوان یک حیوان خانگی ایده‌آل مطرح نموده است. با این وجود جهت نگهداری مناسب آن، آشنائی با خصوصیات آناتومیکی، فیزیولوژیکی و رفتاری این حیوان ضروری است.
انواع خرگوش ها
خرگوش‌های معمولی و صحرایی از یک خانواده‌اند. خرگوش‌های صحرایی از خرگوش‌های معمولی بزرگ‌ترند و پاها و گوشهای درازتری دارند. آنها در روی زمین، زندگی میکنند.ذر حالیکه خرگوش‌های معمولی در زیر زمین و در دالان‌هایی که به یکدیگر راه دارند، سکونت دارند.
خرگوش صحرایی
این خرگوش در نیمکره شمالی و در قطب شمال زندگی می کند درطی زمستان سرد پوست سفیدش دیده شدنش را در برف دشوار می کند در تابستان هنگامیکه برف ها آب می شوند پوستش خاکستری یا قهوه ای می شود خرگوش قطبی اغلب سوراخ هایی به طول 2 متر (6 فوت) در برف حفر می کند این سوراخ ها محل اختفای بچه خرگوش ها به هنگام تهدید خطر است..jpg "خرگوش صحرایی")
خرگوش گوش دراز
.jpg "خرگوش گوش دراز")
این جانور هم مثل بیشتر ساکنان کویر در طول روز که هوا گرم و داغ است در لانه خود می ماند و در طول شب که هوا خنک تر می شود فعالیت خود را شروع می کند او از گوشهایش نه تنها برای تشخیص شکارچیان بلکه به عنوان رادیاتور بدن که گرمای اضافی بدنش را خارج می کند و او را خنک نگه می دارد استفاده می کند او از پاهای عقبی خود برای فرار در هنگام وجود خطر استفاده می کند او می تواند فواصل کوتاه را با سرعت 56 کیلومتر در ساعت (35 مایل) بدود.
خرگوش دریایی
خرگوش دریایی موجودی دو جنسی است. به شکلی که از عقب ماده و از جلو نر هستند. در اصل نر و ماده بودن این جاندار بستگی دارد که از کدام طرف به خرگوش دریایی دیگر برخورد کند. گاهی اتفاق می افتد که چندین خرگوش دریایی به همدیگر رسیده و به یکدیگر متصل می شوند. در این حالت جانور جلویی نقش ماده نفرات وسط نر و ماده (هر دو با هم) و نفر آخر نقش نر را ایفا می کند. گاهی همگی به هم چسبیده و یک زنجیره ی دو جنسی را ایجاد می کنند!
ویژگیهای کالبد شناسی و فیزیولوژیکی
- سر : مهمترین ویژگی آناتومیکی حیوان در سر، گوشها میباشند. بخش خارجی گوشها یعنی لاله گوش‌خصوصیت برجسته این حیوان بوده و علاوه بر نقش آن در شنوائی، به لحاظ وجود شبکه وسیع عروقی در زیر پوست این ناحیه، تأثیر مهمی درتنظیم حرارت بدن دارند. لاله‌های گوش نرم و بسیار حساس میباشند و نباید از آنها برایگرفتن و مقید کردن حیوان استفاده نمود.
- چشمها : به نسبت اندازه سر بزرگ و دارای زاویه دیدی حدود 190 درجه میباشند. مردمکها قدرت اتساع زیادی دارند و بدین علت حساسیت بینائی حیوان به نور را در مقایسه با انسان 8 برابر افزایش میدهند. پلک سوم دراین حیوانات رشد قابل ملاحظه‌ای دارد که در هنگام خواب از گوشه داخلی چشم حرکت نموده و سطح قرنیه را میپوشاند.
- دندانها : دندانهای خرگوش رشد دائمی دارند، بعنوان مثال دندانهای پیشین در طول سال بیش از 10-12 سانتیمتر رشدمینماید بنابراین بیماریهای دندانی نظیر رشد بیش از حد دندانها و یا وجود دندانهای نابجا و بد شکل از موارد متداول در خرگوش ها میباشند.
- قفسه صدری : حجم قفسه صدری در مقایسه با گنجایش محوطه خیلی کوچک است. قلب نیز کوچک است و بر خلاف سایر پستانداران دریچه دهلیزی - بطنی سمت راست سه لختی (Tricuspid) نبوده و دو لختی (Bicuspid) است.
- محوطه بطنی : طول روده‌ها حدود 10 برابر طول بدن است و بخش مهمی از آن را (از نظر گنجایش و عملکرد) روده‌کور (Cecum) تشکیل میدهد که باقیمانده هضم نشده مواد غذائی پس از عبور از روده باریک وارد آن شده وتوسط میکروفلور موجود در آن مورد تجزیه قرار میگیرند و ترکیبی غنی از پروتئین و ویتامین را ایجاد میکنند.
خرگوش بطور طبیعی و غریزی رفتاری تحت عنوان مدفوع خواری دارد. این حیوانات دو نوع مدفوع تولید میکنند که یک نوع آن بشکل دانه‌ای و نوع دیگر بحالت خمیری است. نوع دوم غنی از ترکیبات پروتئینی و ویتامینی است و حیوان فقط این نوع مدفوع را مورد تغذیه قرار میدهد. این عمل معمولا صبح زود انجام میشود و حیوان مدفوع را مستقیما از مخرج خود میگیرد و بدین ترتیب بخشی از نیاز بدن به پروتئین و ترکیبات ویتامینی را تامین مینماید.
ادرار خرگوش بواسطه مصرف جیره غذائی گیاهی دارای PH قلیائی حدود 8/2 است و رنگ آن از زرد روشن تا نارنجی پر رنگ یا قهوه‌ای متمایل به قرمز متغیر است که میزان رنگ بر اساس دهیدراتاسیون و قلیائی بودن ادرار تغییرمیکند. همچنین بخاطر وجود نمکهای کربنات کلسیم و فسفات آمونیم و منیزیم ادرار کدر است. رسوب این ترکیبات‌بر سطح میله‌های قفس، تمیز کردن لانه را با اشکال روبرو میسازد.
درجه حرارت طبیعی بدن بین 37 تا 39/4 درجه سانتیگراد و به طور متوسط 38/3 درجه سانتیگراد میباشد.
با توجه به وجود نژادهای مختلف وزن حیوان بالغ میتواند از حداقل kg 0/9 در نژادهای کوچک (آلمانی،لهستانی) تا kg 1/8 در نژادهای متوسط (نیوزیلند) و kg 7/3 در نژادهای بزرگ (فلاماندری بزرگ) متغیر باشد. متوسط طول عمر این حیوان حدود 5 تا 6 سال و حداکثر طول عمر قابل انتظار 15 سال است.
نگهداری خرگوش ها
خرگوش را میتوان در داخل منزل (بعنوان مثال در حیاط) نگهداری نمود. حداقل سطح مورد نیاز برای خرگوش با وزن kg 2 حدود 0/3 متر مربع است. برای خرگوش های با وزن بیش از 2 kg به ازاء هر کیلوگرم وزن اضافه سطح لانه باید حدود 0/2 - 0/1 متر مربع افزایش یابد و در صورتیکه چند خرگوش با هم نگهداری شوند باید به ازاء هر خرگوش اضافی 0/2 متر مربع به سطح لانه افزوده گردد.
ارتقاع لانه باید در حدی باشد که حیوان بتواند بطور کامل بر روی پاهای خود بلند شود که بسته به جثه حیوان میتواند حدود 45-90 سانتیمتر در نظر گرفته شود. در صورتیکه خرگوش در فضای خارج منزل نگهداری میشود کف لانه باید در مقابل نفوذ رطوبت عایق شود و در صورتیکه نگهداری در داخل منزل صورت میگیرد کف لانه میتواند مشبک و یا توری باشد که بدین ترتیب ادرار و رطوبت ناشی از آن در کف قفس باقی نمیماند و این مسئله اجازه میدهد تا تمیز کردن لانه در فواصل طولانیتری انجام گیرد.
جهت جلوگیری از بروز نزاع در بین خرگوش ها و عوارض متعاقب آن، خرگوش های نر را باید جدا از هم نگهداری نمود. همچنین نرها و ماده‌ها نیز جز در هنگام جفتگیری باید در لانه‌های جداگانه نگهداری شوند. نگهداری چند خرگوش ماده با هم در یک قفس اشکالی ندارد.
خرگوش ها میتوانند درجه حرارت بین 270 - 4 درجه را تحمل نمایند که البته متوسط درجه حرارت توصیه شده بین 22 - 16 درجه سانتیگراد است. رطوبت محیط باید حدود 60 - 40 % باشد و حداقل طول مدت روشنائی مورد نیاز 16 - 14 ساعت است. در صورتیکه طول مدت روشنائی محیط از این مقدار کوتاهتر باشد حیوان دچارنقصان فعالیت جنسی پائیزی (Autumnal Sexual depression) میگردد.
تغذیه
میزان مصرف غذا در خرگوش ها بطور متوسط روزانه حدود 5 گرم به ازاء 100 گرم وزن بدن است. بهترین ماده غذائی برای خرگوش ها، جیره‌های غذائی تجاری است که ترکیبات آن بر اساس نیاز حیوان تنظیم شده است. این‌جیره‌ها معمولا حاوی 17% - 14% پروتئین، 22% - 12% فیبرخام و 2500 - 2100 کیلو کالری انرژی هستند.
در کنار این مواد میتوان از سبزیجات مختلف نیز استفاده نمود و باید توجه کرد که سبزیجات فاسد و کپک‌زده نباشند.
این حیوان از نظر فیزیولوژیک شبه نشخوار کننده (Pseudoruminant) بشمار میرود و چون میکروفلور دستگاه گوارش آن نسبت به تغییرات اسمولاریته و PHبسیار حساس است بنابر این تغییر نوع مواد غذائی باید به آهستگی و طی مدت 5 - 4 روز انجام گیرد و هر گونه تغییر ناگهانی در محتویات جیره غذائی، بخصوص استفاده از جیره‌های غنی از کربوهیدرات میتواند با ایجاد اختلالات شدید گوارشی سبب مرگ حیوان گردد.
بهداشت عمومی
هر چند موارد گزارش شده از انتقال بیماریهای خطرناک بین انسان و حیوان در خرگوش های اهلی و خانگی نادراست با این وجود مهمترین این بیماریها عبارتند از سالمونلوز، تولارمی، هاری، عفونتهای قارچی پوست و مو، سل و توکسوپلاسموز.
جهت جلوگیری از بروز بیماری در حیوان و کاهش احتمال انتقال آن به صاحب حیوان توصیه‌های زیر باید مورد توجه قرار گیرد.
۱- پس از خرید حیوان، جهت معاینه و بررسی وضعیت سلامت آن و دریافت راهنمائیهای لازم به درمانگاه های دامپزشکی مراجعه شود.
۲- حتیالامکان با ساخت جایگاه و لانه مناسب، حیوان در خارج از محیط منزل و به عنوان مثال در حیاط نگهداری گردد.
۳- در صورتیکه حیوان در داخل منزل نگهداری میشود باید دارای جایگاهی خاص و نسبتا محدود باشد و از رفت و آمد آزادانه حیوان در محیط منزل باید جلو گیری شود.
۴- محل نگهداری و لانه حیوان روزانه نظافت گردد.
۵- از تماس حیوان با حیوانات خانگی افراد دیگر و همچنین حیوانات غیرخانگی نظیر گربه‌های ولگرد جلوگیری شود.
۶- نظافت شخصی علی الخصوص شستن دستها پس از تماس با حیوان از اهمیت زیادی برخوردار است.
۷- در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر و یا رفتار حیوان، جهت بررسی علت آن به درمانگاه دامپزشکی مراجعه‌شود و بر اساس نظر دامپزشک معالج انجام معاینات دوره‌ای مورد توجه قرار گیرد.
واکسن هاری جز در مواردی که حیوان در معرض هاری قرار دارد و یا در مناطقی که هاری شایع میباشد توصیه نمی شود و برای پیشگیری از بروز سایر بیماریهای متداول در خرگوش نیز تاکنون واکسنی تهیه نشده است.
تولید مثل در خرگوش ها
.jpg "تولید مثل خرگوش ها")
تولید مثل خرگوش هاتعیین جنسیت در خرگوش های نابالغ بسیار مشکل بوده و به تجربه نیاز دارد. بنابراین در این مورد از دامپزشک کمک بگیرید.
خرگوش ها تخمک‌گذاری القایی دارند. این بدین معنی است که برای تخمک‌گذاری حضور جنس نر و یا تحریک جفتگیری لازم است. سیکل فحلی در خرگوش‌ها خیلی واضح نیست، بلکه آنها یک ریتم تولید مثلی دارند که شامل دو فاز است: یک فاز پذیرش 14 - 12 روزه که در این مدت خرگوش ها تمایل به جفتگیری دارند و یک فاز عدم پذیرش 2 - 1 روزه که در این مدت اجازه جفتگیری داده نمیشود.
خرگوش ها در حدود سن 24 - 16 هفتگی به بلوغ میرسند. نژادهای کوچکتر زودتر از نژادهای بزرگتر و ماده‌ها زودتر از نرها بالغ میشوند. خرگوش ماده سیکل اوستروس منظمی ندارد ولی مرحله پذیرش جنسی طولانی و حدود 7-10 روز است. در صورتیکه جفتگیری انجام نگیرد ظرف 1-2 روز حالت پذیرش از بین رفته و پس از آن حیوان مجددا وارد مرحله پذیرش جنسی میگردد.
خرگوش ماده‌ای که وارد این مرحله شده است به سایر خرگوش های ماده داخل قفس اجازه میدهد که بر پشت وی بجهند که این نشانه در جهت تشخیص حیوان آماده جفتگیری حائز اهمیت است. همانگونه که در مبحث لانه ذکر شد نرها و ماده‌ها باید جدا از یکدیگر نگهداری شوند و فقط هنگام پذیرش جنسی خرگوش ماده برای مدت حدود 10 دقیقه در قفس خرگوش نر قرار داده شود.
در صورتیکه جفتگیری منجر به لقاح نگردد، ممکن است آبستنی کاذب (Pseudopregnancy) رخ دهد. به علت تحریک جنسی، تخم آزاد می گردد، در اینصورت جسم زرد ایجاد شده و بر روی تخمدان باقی میماند که باعث ایجاد علایم آبستنی در حیوانی که جفتگیری نکرده میگرد در این مرحله حیوان ماده کلیه حالات حیوان آبستن را دارد و حتی پستان ها نیز بزرگ میشوند ولی این مرحله حداکثر پس ازحدود 18 روز خاتمه مییابد.
طول دوره آبستنی در خرگوش 32 ـ 30 روز است. رشد پستان ها سریع بوده و طی هفته آخر آبستنی صورت میگیرد. حدود روز 28 پس از جفتگیری میبایست یک جعبه زایمان (Nest box) در داخل قفس خرگوش ماده قرار داد، چرا که در هفته آخر آبستنی خرگوش ماده، موهای ناحیه شکم خود را کنده و بعنوان بستر در داخل جعبه زایمان قرار میدهد. در این حالت دهان حیوان پر از گلوله‌های مو میباشد و این عمل لانه‌سازی (Nest building) وی ممکن است با خارش اشتباه گردد.
تعداد بچه‌ها بین 4-12 و بطور متوسط 7 عدد است. بچه‌ها معمولا صبح زود و طی حدود یک ساعت و یا کمتر متولد میشوند. نوزادان بدون مو و فاقد قدرت بینایی و شنوایی می باشند. چشمهای آنها در حدود 10 روزگی گشوده میشود و از روز سوم پوشش بدنشان شروع به رشد میکند. بچه خرگوش ها معمولا در حدود 3 هفتگی از جعبه زایمان خارج شده و بتدریج شروع به خوردن غذاهای جامد میکنند.
طول مدت شیردهی حدود 4-6 هفته است. مادر در طول روز فقط یکبار و معمولا صبحها به بچه‌ها شیر میدهد و بقیه ساعات روز لانه بچه‌ها را ترک مینماید که این مسئله نباید بعنوان عدم پذیرش بچه‌ها توسط مادر قلمداد شود. در صورت مرگ مادر و یا هنگامی که مادر قادر به شیردادن بچه‌ها نباشد میتوان آنها را بصورت دستی تغذیه نمود. جهت تغذیه بچه‌ها شیر با فرمولهای مختلفی توصیه شده است که یکی از ساده‌ترین فرمولها بشرح زیر میباشد:
- شیر گاو 240 سیسی
- زرده تخم مرغ 1 عدد
- عسل 5 سیسی
- مولیتی ویتامین کودکان 5 سیسی
شیر دادن هر 12 تا 24 ساعت انجام میگیرد. البته باید در نظر داشت که تغذیه دستی بچه خرگوش ها بندرت موفقیت‌آمیز بوده و ممکن است با مشکلات و عوارض متعدد گوارشی و تنفسی در بچه خرگوش ها همراه باشد.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
