عدد هفت

عدد هفت عددی است که شاید مثل همه ی عدد های دیگر در نظر ما عادی جلوه کند اما نگرش ما وقتی متبلور می شود که خواص عدد هفت را بدانیم و ببینیم چه «هفت» هایی در زندگی ما وجود دارند و ما در گیر و دار زندگی ماشینی و با بی تفاوتی از کنار آن ها رد می شویم مثلا شاید جالب باشد که بدانیم، رنگین کمان دارای هفت رنگ است .عجایب جهان، هفت تا هستند.(که به عجایب هفتگانه معروفند ) یا در یونان باستان، اسطوره ای با نام هفت خدای، در ذهن مردم نقش بسته است، و یا شهر عشق، که دراشعار عطار آمده است، هفت شهر می باشد.

سوره ی مبارکه حمد، که اوّلین سوره ی قرآن کریم است، هفت آیه دارد. آسمان دارای هفت طبقه است. بهشت وجهنم هر کدام دارای هفت طبقه و درجه هستند و طواف خانه خدا هفت دور است، موسیقی ایران و یونان هفت دستگاه داد، هفت نوع ساز بادی وجود دارد و علاوه بر این هفت نت موسیقی وجود دارد(دو، ر، می، فا، سل، لا، سی).

تاریخچه عدد هفت

در سال ۱۸۸۹ میلادی کتابی ار یک جهان گرد منتشر شد که، از جمله روش شمردن را در میان قبیله ای از تورس شرح داده است. اینها برای شمردن تنها از دو واژه استفاده می کردند: یک و دو. برای عدد سه می گفتند «دو و یک » برای چهار «دو و دو»، برای پنج «دو و دو و یک » و برای شش «دو و دو و دو». ولی برای عددهای بزرگ تر از ۶، هر قدر بود، می گفتند «خیلی ». گرچه این آگاهی مربوط به پایان سده ی نوزدهم است ولی می تواند گواهی بر شیوه ی شمردن در آغاز شکل گیری مفهوم عدد در میان انسان های نخستین باشد. بعد ها که برای عددهای بزرگتر هم نامی در نظر گرفتند به احتمالی برای عدد «هفت» از همان واژه ی قبلی «خیلی» یا «بسیار» استفاده کردند. عدد هفت که سده های متوالی برای آنها نا شناخته بود، اندک اندک به صورت عددی مقدس در آمد. وقتی که مصری ها، بابلی ها و دیگر امت ها توانستند پنج سیاره ی نزدیک تر به خورشید را بشناسند، با اضافه کردن ماه و خورشید، به عدد هفت رسیدند و این بر تقدس عدد ۷ افزود وقتی در قصه های کهن تر، که تا زمان ما هم ادامه پیدا کرده است، صحبت از شهری می شود که هفت برج و هفت بارو داشت، به معنای آن است که این شهر برج و باروهای بسیار داشت. هفت آسمان و هفت دریا و هفت کشور، به معنای آسمان ها و کشور ها و دریاهای بزرگ است نه هفت آسمان و هفت دریا (نه کم و نه زیاد ).

 هنوز در زبان  فارسی اندرز می دهند:  « هفت بار گز کن یک بار پارچه کن ». این جمله به معنای آن نیست که برای دقت کار و کم کردن اشتباه در اندازه گیری یا هر کار دیگری باید درست ۷ بار آزمایش کرد، نه شش یا هشت بار. در اینجا هم هفت به معنی «بسیار» است.

راز آفرینی عدد هفت در ادیان و اقوام مختلف

به نظر می‌رسد که بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان عدد هفت را کامل‌ترین عدد دانسته‌اند، به ویژه به دلیل ارتباط عدد هفت با آفرینش و هفت سیاره معروف که گذشتگان تاثیر آنها را بر چهار عنصر طبیعت (آب، باد، خاک، آتش) موجب پیدایش کل موجودات عالم می‌دانستند سبب شده است که این عدد در نظر بسیاری از اقوام و ملل تقدس یابد و در ابعاد زندگی مادی و معنوی آنها تاثیر بگذارد. قدیمی ترین قومی  که  به  عدد  هفت  توجه کرد،   قوم  « سومر » بود. آنها  همچنین  نخستین قومی  بودند که  برای نخستین بار متوجه سیارات شدند و آنها را  به صورت ارباب انواع و خدایان پرستیدند. از همان دوران، سومری‌ها متوجه هفت‌تایی بودن بعضی عوامل طبیعی مانند سیاره‌های مکشوف جهان باستان، همچنین تعداد رنگ‌های اصلی شدند و آن را موید رجحان و جنبه ماوراءالطبیعی عدد هفت دانستند. 
پس از آن نیز عدد هفت در مذاهب، تاریخ جهان و در تصوف و سنن و آداب اهمیت زیاد داشته و شماره بسیاری از امور و عوامل طبیعی «هفت» بوده است. 

الف) اقوام :

در میان اقوام هند و اروپایی تقدس عدد هفت آشکار است به عقیده هندی ها در آئین  برهما انسان هفت بار می میرد و در یونان باستان این عدد (هفت) مخصوص آپولون، خداوند طبابت، شعر و صنعت است. یونانیان قدیم همه ساله هفت تن از بهترین هنر پیشگان نقشهای سنگین و غمناک و نقشهای طنز و کمدی را انتخاب می‌کردند آنها به هفت هنر احترام می‌گذاشتند.

در فلسفه و نجوم مصریان و بابلیان، عدد هفت به عنوان مجموع هر دو (عدد زندگی) سه و چهار ویژه‌ای داشت. پدر، مادر و فرزند یعنی سه انسان پایه و اساس زندگی هستند و عدد چهار مجموع چهار جهت آسمان برای فیلسوف و ریاضیدان یونانی ( فیثاغورث ) عدد هفت مفهوم ویژه‌ای داشته که از مجموع دو عدد سه و چهار تشکیل می‌شود. مثلث و مربع نزد ریاضیدانان عهد باستان اشکال هندسی کامل محسوب می‌شدند، از این رو عدد هفت به عنوان مجموع سه و چهار برای آنها مقدس بود. علاوه بر این در یونان هر هفت سیاره را خدایی میدانستند : سلن، هیلیوس،آرس،هرمس، زئوس، آفرودیت و کرونوس.

در زبان عبری لغت قسم خوردن، به طور تحت اللفظی به معنای قرار گرفتن تحت نیروی ۷ چیز است که برگرفته از هفت میشی است که در پیمان میان ابراهیم نبی و ابی ملک در بیرشیبا به آن اشاره شده است. هرودوت نیز به یک قسم عربی اشاره کرده که در آن هفت سنگ به خون آغشته میشوند.

ب) ادیان :

در انجیل از هفت روح پلید صحبت شده است. به نظر فرقه کاتولیک هفت نوع شادی، هفت نوع مناسک، هفت غسل تعمید، هفت گناه کبیره (غرور، آزمندی، بی‌عفتی، حسد، افراط، خشم، کاهلی) هفت پیمان مقد س (غسل تعمید، تسلیم و تصدیق، تقدیس بلوغ،ازدواج، استغفار، توبه، غسل قبل از مرگ با روغن مقدس، در آمدن به لباس روحانیون مسیحی ) وجود دارد.

در مسیحیت : در بیست و هفتم ژوئن هر سال ( شش تیر ) ( روز هفت انسان خوابیده ) مسیحیان یاد آن هفت برادری را که در سال 251 بعد از میلاد برای عقیده و ایمان خود زنده زنده لای دیوار نهاده شده وشهید شدند گرامی میدارند. مردم عامی می‌گویند که اگر در این روز باران ببارد، به مدت هفت هفته هوا بد خواهد بود، آنگاه انسان باید هفت وسیله مورد نیازش را بسته بندی کند و با چکمه‌های هفت فرسخی خود به آن دورها سفر کند .

یهودیان قدیم قائلند : در کتاب (عهد عتیق ) آمده است که خداوند جهان را در شش روز آفرید و در روز هفتم که شنبه بود به استراحت پرداخت. موسی در ده فرمان خود از پیروانش می خواهد که این روز آرامش را مقدس بدارند(روز شنبه و روز تعطیل یهودیان).  قوم یهود هر هفت سال یک بار، در روز هفتم هفته سال هفتم جمع می-شوند. آن سال یوییل نام دارد.

در قرآن فرعون در خواب هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر را دید که گفتند هفت سال خشکسالی و هفت سال فراوانی می شود. بهشت و جهنم هفت طبقه دارد. گناهان اصلی هفت عدد است.

پیش از اسلام در بین اعراب، هفت بار طواف دور کعبه مرسوم بوده و در سنت اسلامی هنوز هم حاجیان هفت بار دور کعبه می چرخند. در اسلام آخرین مکان عروج آسمان هفتم است.

در آیین زردشتی نیز عدد هفت مقدس بوده است، پیروان این آیین بایستی راستی و درستی، پاک منشی، پندارنیک، گفتارنیک و کردارنیک، عشق و محبت و خدمتگذاری به انسان و جامعه را رهنما قرار می دادند.

در آئین میترائیسم عدد هفت مقدس است : هفت طبقه زمین ، هفت مقام، هفت سیاره و در معبد: هفت طاقچه، هفت در، و... در مهر پرستى رسیدن به مقام هفتم داراى مراسم و شرایطى بود و براى این کار، فرد باید تمام هفت فن جادوگرى را مى دانست: ستاره شناسى، رمل و اسطرلاب، طالع بینى، طب و... 

درجات هفتگانه مهر پرستى عبارت بود از :
1- کلاغ ؛ منسوب به عطارد (تیر یا مرکورى )؛ نماد: هوا و باد.
2- همسر؛ منسوب به ((زهره )) (ناهید یا ونوس )؛ نماد: آب .
3- سرباز؛ منسوب به ((مریخ )) (بهرام یا مراس )؛ نماد: خاک .
4- شیر؛ منسوب به ((مشترى )) (هرمز یا ژوپیتر)؛ نماد: آتش.
5- پارسا (پارسى )؛ منسوب به ((قمر)) (ماه )؛ نماد:؟
6- پیک خورشید؛ منسوب به ((مهرپیما)) (ستاره صبح )، هلیوس سل .
7-پیر مرشد؛ منسوب به ((زحل )) کیوان یا ساتورن.

نشانه‌های قداست عدد هفت در ایران

فرهنگ ایران بسیار چشمگیر بوده است. قداست این عدد در آیین مهری سبب شده است که مدارج رسیدن به کمال در این آیین، همانند تصوف دوره اسلامی و مذهب اسماعیلی، هفت تا باشد‌. بالاترین درجه آنها «پیر» نامیده شده است. این هفت درجه در ادبیات فارسی نیز بازمانده و «پیر هفت خط» یا «پیر مغان» در دیر مغان بالاترین درجه را میان آنها داراست.

در تاریخ ایران و بناهای بازمانده از دوره‌های تاریخی گوناگون، جا به جا توجه به عدد هفت مشهود است. دور تا دور قلعه همدان (هگمتانه) پایتخت مادها، دارای هفت دیوار بوده است که کنگره‌هایی به رنگ‌های مختلف داشته اند.

داریوش با شش تن دیگر از نجبای ایران هفت تنی را تشکیل دادند که دست به دست هم دادند و گئومات مغ که در زمان کمبوجیه پادشاه هخامنشی قیام و سه ماه بر مردم حکومت کرد را از تخت پادشاهی سرنگون کردند.هفت یار در بین راه هفت جفت کرکس دیدند و آنها را به فال نیک گرفتند. در دوره هخامنشی هفت قبیله معروف در فارس می‌زیستند. قبر کوروش در دشت مرغاب روی یک سکو قرار گرفته که دارای هفت پله است. در نقوش نقش رستم بالای گور داریوش در دو طرف، شش نفر وجود دارند که با خود مجسمه داریوش، هفت نقش را تشکیل داده‌اند.

 در دوره ساسانی نیز هفت طایفه از نجبای ایران ممکلت‌داری را در اختیار داشتند . همچنین در نوروز روی خوانچه‌ای، هفت شاخه از درخت‌های مقدس مثل زیتون، انار، بید و ... می‌گذاشته‌اند و در هفت پیاله سکه سفید و نو می‌انداختند. هفت سین در سفره نوروز بازمانده این رسم کهن است. ایرانیان قدیم در آیین زرتشت، اهورامزدا را مظهر پاکی میدانستند و برای او هفت صفت را بر می شمردند و در مقابل او اهریمن را پدید آورنده ی پلیدیها می دانستند و می گفتند در پیرامون اهورامزدا فرشتگانی هستند که مظاهر صفات حسنه هستند و برای احترام به آن ها که اول هرکدامشان سین بود هنگام سال تحویل سفره می گستراندند و هفت قسم خوراکی که نام هریک با سین شروع می شود: سیر، سرکه، سیب، سماق، سمنو، سنجد، سکه، و سبزی را سر سفره می گذاردند که به سفره ی هفت سین معروف بود. هفت پیکر، که عبارت است از افسانه هفت زن بهرام گور،‌ در فرهنگ ایران معروف بوده و نظامی آن را به رشته نظم در آورده است.

عدد هفت آنقدر با داستانها و افسانه های ایرانی آمیخته که کمتر افسانهای وجود دارد که در جائی از آن به عدد هفت برنخوریم و یا حداقل در داستان جمله هفت شبانه روز را می شنویم که به جشن یا اتفاقی اشاره می کند. معمولا قهرمان داستان هفت خواهر یا برادر دارد یا مثل سندباد هفت سفر برای او پیش میآید. یا اینکه قهرمان داستان باید هفت بار کاری را انام دهد و یا مثلا دری را هفت بار بکوبد.

داستانهای شاهنامه هم خالی از عدد هفت نیستند، فردوسی برای آن که قدرت و حقانیت قهرمانش را ثابت کند هفت خان یا هفت منزلگاه که عبارتند از : کشتن شیر، غلبه بر تشنگی، کشتن اژدها، از بین بردن زن ساحر، مبارزه بااولاد پهلوان تورانی، غلبه بر ارژنگ دیو، غلبه بر دیو سپید ) او را از خطر میگذاراند و پادشاهان بزرگ داستانهایش را پادشاه هفت کشور میخواند.

در منطق الطیر عطار نیز هفت وادی برای سیر به سوی خدا وجود دارد که عبارتند از ( طلب، عشق، معرفت، استغنا،توحید، حیرت، فنافی‌الله )

هفت قلم آرایش کردن زنان که به آرایش کامل زنان اشاره می کند هم از هفت های دیگری است که در فرهنگ ایرانی جا گرفته است.

عدد هفت در پهنه ی ادب فارسی و شواهد شعری

یکی از مفاهیمی که در متون ادب فارسی فراوان وجود دارد،هفت اقلیم یا هفت بوم است. در گات‌ها از هفت بوم و در بخش‌های دیگر اوستا از هفت کشور سخن به میان آمده است. بنا بر روایات روزی که تیشتر، ایزد باران و رزق و روزی در ایران باستان، بارندگی را آغاز کرد، نصف جهان را آب گرفت و زمین به هفت کشور تقسیم شد. هر یک از این هفت اقلیم نام مخصوص به خود را دارند. مهم‌ترین این اقلیم‌ها را که در مرکز عالم نیز قرار دارد، خونیرث (Xvanirutha)  می نامند و سرزمین ایرانی‌ها در آن قرار دارد.

هفت اقلیم ار بگیرد پادشا/هم چنان در بند اقلیمی دگر (سعدی)

هفت اختر نیز یکی دیگر از مفاهیم ترکیبی با عدد هفت است که در ادبیات فارسی از آن استفاده شده است.از آن با عناوینی چون هفت آینه، اجرام، اژدها، بانو، پدر، سالار، سیاره، ستاره نیز یاد می‌کنند و شامل قمر، عطارد، زهره، شمس، مریخ، مشتری و زحل می‌شود و هر کدام از آنها در یک طبقه آسمان قرار دارند.

نهاد عالم و ترکیب چرخ و هفت اختر/ شد آفریده به ترتیب از این چهار گهر (ناصر خسرو)

تعدادی از مشهورترین ۷ های جهان

 از این قرارند :

هفت طبقه بهشت : 

بر اساس آیات قرآن و مفسران احادیث، بالاترین درجه سعادت معنوی، ورود به طبقه هفتم بهشت است. مسلمانان به وجود هفت طبقه یا مرحله آمرزش و بهشتی شدن اعتقاد دارند. این طبقات هفتگانه همانهایی هستند که حضرت محمد(ص) در شب معراج خود سوار بر “براق” آنها را طی نموده است. 

هفت گناه کبیره : 

هفت گناه کبیره، گناهانی هستند که در زمان تاریخ بسیار قدیم رهبانیت مسیحی مشخص شده و در قرن ششم میلادی توسط پاپ گرگوری اول یا گرگوری کبیر در یک دسته قرار گرفته اند. این گناهان عبارتند از : تکبر، طمعکاری، شهوت –در معنای تمایل بیش از حد یا نامشروع جنسی، حسادت، شکم پرستی که معمولا مستی نیز در آن منظور میشود و تنبلی. هفت گناه کبیره از موضوعات مورد علاقه در وعظ و خطابه ها، نمایشنامه های اخلاقی و هنر اروپای قرون وسطا بوده است. 

هفت کلمه آخر :

هفت کلمه آخر، به آخرین جمله حضرت عیسی بر صلیب اشاره دارد. این کلمات از این قرارند: « خدای من، چرا مرا به خود واگذاشتی؟» 

هفت علم انسانی ( علوم سبعه) :

طبقه بندی آزاد موضوعاتی که از قرن پنجم میلادی به بعد، دربرگیرنده برنامه آموزشی غرب در قرون وسطا بود. به نظر میرسد که نام « علوم انسانی » برگرفته از رساله « سیاست » ارسطو باشد که در آن از « شاخه هایی از دانش که شایسته انسان آزاد است»، یعنی دانش اولیه ای که برای یک شهروند با تحصیلات مناسب لازم است، سخن گفته است. این علوم عبارتند از علوم سه گانه : دستور زبان ادبیات) علم بیان و دیالکتیک (، مباحثه و مکالمه و علوم چهارگانه که پیشرفته تر بوده و از این قرارند: حساب، هندسه، موسیقی و نجوم. 

عجایب هفتگانه طبیعی :

کوه اورست در مرز نپال و چین، آبشار ویکتوریا در آفریقا، گرند کنیون Grand Canyonآمریکا، ساحل مرجان بزرگ استرالیا، سپیده دم شمالی قطب شمال، آتشفشان پاریکوتین Paricutinدر مکزیک و بندر ریو دوژانیرو برزیل.

هفت مرد فرزانه :

نامی که در سنت یونانی به هفت تن از سیاستمداران، قانونگذاران و فیلسوفان قرن ۷ و ۶ قبل از میلاد داده شد. این فرزانگان عبارتند از: سولون قانون گذار یونانی، تالس فیلسوف اهل میلتوس، پیتاکوس فرمانده نظامی اهل میتیلن، کلئوبولوس فیلسوف اهل رودس، شیلون اسپارتی از ناظران شاه، بیاس فرزانه ترین هفت فرزانه، اهل پری ین و پریاندر حاکم مستبد کورنتی. 

هفت دریا :

شامل دریاهای قطب شمال و قطب جنوب، اقیانوس آرام شمالی و جنوبی، اقیانوس اطلس شمالی و جنوبی و اقیانوس هند. 

هفت حس :

بر اساس تعلیمات باستانی، روح انسان یا« بدن مقدس درون » او مرکب از هفت خاصیت است که هر یک تحت تاثیر یکی از سیارات هفتگانه اند. آتش موجب زندگی، خاک به وجود آورنده توانایی احساس کردن، آب موجب قدرت بیان، هوا حس چشایی، مه موجب حس بینایی، گلها به وجود آورنده حس شنوایی و باد جنوب به وجود آورنده حس بویایی هستند.

هفتمین پسر از هفتمین پسر :

همانطور که گفتیم، هفت جادویی ترین اعداد است و در معرفت قومی، هفتمین فرزند پسر از هفتمین پسر یک خانواده با نیروهای قدرتمند جادویی و شفادهندگی متولد میشود. او پیشگو است و میتواند طلسمهای قدرتمندی را اجرا کند و میتواند با نهادندست خود بر بدن افراد رنجور، آنان را شفا دهد. 

هنرهای هفتگانه :

1- شعر
2- موسیقی
3- تئاتر
4- نقاشی
5- مجسمه‌سازی
6- نویسندگی‌
7- سینما

عجایب هفتگانه دنیای کهن :

1- اهرام مصر (در فاهره مصر) (خاتمه ساخت 2680 قبل از میلاد)
2- باغ های معلق بابل (در عراق امروزی) ( 600 قبل از میلاد)
3- مجسمه زئوس (در المپیای یونان) ( 500 قبل از میلاد)
4- معبد آرتمیس (در افسوس ترکیه) ( 350 قبل از میلاد)
5- مقبره ماسولوس (در هالیکارناسوس ترکیه) ( 300 قبل از میلاد)
6- مجسمه عظیم رودس (در جزیره رودس یونان) (282 قبل از میلاد)
7- برج دریایی اسکندریه (در جزیره فاروس مصر) (270 قبل از میلاد)

عجایب هفتگانه دنیای جدید :

(برای دیدن عکس های عجایب هفتگانه اینجا کلیک کنید)

1- بنای تاج محل (در شهر آگرای هند)
2- هرم چیچن ایتزا (در مکزیک)
3- پیکره بزرگ مسیح (در شهر ریو دژانیرو در برزیل)
4- آمفی تئاتر کولوسیوم (در شهر رم ایتالیا)
5- دیوار بزرگ چین
6- بقایای شهر تاریخی ماچو پیکچو (در پرو)
7- شهر تاریخی پترا (در اردن)

سخن آخر اینکه...
در بناهایی که در دوره باستان ساخته میشد عدد هفت نقش داشت. باغهای معلق بابل منسوب به بخت النثر که خودش هم یکی از عجایب هفتگانه جهان است، در هفت طبقه ساخته شده بود .روم بر روی هفت تپه بنا شده بود. حصار شهر باستانی اکباتان در همدان هفت دیوار داشت که به هفت ستاره نسبت داده شده بود و آرامگاه کورش هفت پله دارد. عدد هفت در مذاهب، تاریخ جهان و در تصوف و سنن و آداب اهمیت زیاد پیدا کرده و شماره بسیاری از امور و عوامل طبیعی «هفت» بوده است.

پس از آن، عدد هفت در احکام نجومی هم وارد شده است به طوری که برای جهان هفت دوره قائل شدند که هر دور هزار ساله به یکی از آن هفت سیاره تعلق داشت و پس از دورهی سیاره دیگر آغاز میشد. صورت فلکی خوشه پروین یا ثريّا به عنوان (هفت ستاره ) معروف است. در حالی که حتی با چشم غیر مسلح می‌تواند در این صورت فلکی تا یازده ستاره را دید.کیمیاگران هم هر یک از هفت فلز اصلی را که میشناختند یه یکی از آن سیاره های هفتگانه نسبت میدادند اما هیچ قانون و دلیل منطقی ای برای این موضوع وجود ندارد. 
انگار قانون نا نوشته و حسی خاص به تمام مردم جهان گفته است که عدد « هفت » از ارزش خاصی برخوردار است.

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir