شیر مادر، فواید شیردهی و روش دوشیدن آن

شیر مادر سرشار از مواد مغذی و دارای انواع ویتامین‌هاست و بهتر از هر چیز دیگری رشد فرزند دلبند شما را تضمین می‌کند. کودکی که در دوران اولیه زندگی خود تغذیه مناسب داشته باشد به رشد و پرورش جسمانی کامل دست یافته، در آینده فردی تندرست و شاداب خواهد بود.

تغذیه با شیر مادر سالم‌ترین راه برای مراقبت از نوزاد است که هم برای کودک سودمند است و هم برای مادر.

این روش به نوزاد کمک می‌کند تا مواد مغذی مناسبی دریافت کند و فرصتی بوجود می‌آورد که مادر و کودک بیشتر با یکدیگر مرتبط و صمیمی شوند. اما همه مادران نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند به کودک خود شیر دهند.

 «شیر مادر برای نوزاد از هر شیر دیگری بهتر است، زیرا بیشتر از هر غذای دیگری، به گوهر غذایی نوزاد که در زندگی جنینی به او می‌رسد شباهت دارد. حتی به تجربه، ثابت شده است که در دهان گرفتن نوک پستان، در دفع آزار شیرخواران، بسیار سودمند است.»

«قانون در طب ابن سینا»

جنبه‌های تغذیه‌ای

شیر مادر از لحاظ تغذیه‌ای برای شیرخوار، کامل است و تمام مواد مغذی مورد نیاز او را به مقدار مناسب تا شش ماهگی فراهم می‌نماید. شیر مادر بیشترین مقدار لاکتوز را نسبت به سایر شیرها دارد که منبع مهم انرژی است. شیرهای حیوانی پروتئین بیشتری نسبت به شیر مادر دارند. انسان کندتر از سایر حیوانات رشد می‌کند و به پروتئین کمتری نیاز دارد. اگر نوزاد بیش از مقدار مورد نیازش پروتئین دریافت کند دفع آن برای کلیه‌های نارس او مشکل خواهد بود. کیفیت پروتئین انواع شیرها مثل کمیت آن متفاوت است. قسمت اعظم پروتئین شیر گاو کازئین است که در معده شیرخوار دلمه سفت غیرقابل هضمی ایجاد می‌کند. اما کازئین شیر مادر کمتر بوده و پروتئین عمده آن آلفا لاکتالبومین است و دلمه نرم‌تری ایجاد کرده و هضم آن آسان‌تر است. پروتئین‌های شیر مادر از لحاظ توازن اسیدهای آمینه بسیار مطلوب بوده و دقیقاً مطابق نیازهای رشدی شیرخوار می‌باشند، در حالی که شیر‌های حیوانی برخی از اسیدهای آمینه را به مقدار زیاد و برخی دیگر را به مقدار ناکافی دارند.

تری گلیسرید مهم‌ترین چربی شیر مادر است. اسیدهای چرب ضروری در شیر مادر بیش از شیر گاو است. این اسیدها به ویژه برای رشد مغز و سلامت عروق خونی اهمیت دارند. شیر مادر حاوی آنزیم لیپاز برای کمک به جذب چربی است که در سایر شیرها وجود ندارد.

مواد معدنی موجود در شیر مادر برای تأمین نیاز شیرخوار کافی است اما در شیر گاو به مقدار زیاد وجود دارد. شیرخوارانی که از شیر گاو تغذیه می‌شوند به علت دریافت مقدار زیادی از نمک‌ها نیاز به آب اضافی دارند و کلیه‌های نارس نوزادان برای دفع نمک‌های اضافی دچار مشکل خواهد شد در صورتی که مقدار آب موجود در شیر مادر نیز کافی است و شیر مادرخواران در 6-4 ماه اول نیاز به آب اضافی حتی در آب و هوای گرم ندارند. با وجود کم بودن مقدار آهن شیر مادر، جذب آن بسیار خوب است و تا حدود 70 درصد (یا حتی 90 درصد) آن به مصرف بدن شیرخوار می‌رسد.

جذب کلسیم شیر مادر به دلیل وجود نسبت بالای کلسیم به فسفر (2 به 1) بیشتر از شیر گاو است. گرچه میزان روی شیر مادر کم است اما فراهمی زیستی (bioavailability) آن در مقایسه با روی افزوده شده به شیرهای مصنوعی بسیار بالاست.

میزان ویتامین‌های شیر مادر تقریباً برای تأمین نیازهای شیرخواران کافی است. مادری که خود به مقدار کافی ویتامین مصرف می‌کند تمام نیازهای کودک را تأمین می‌کند. مقدار ویتامین D شیر مادر زیاد نیست اما جذب آن خوب است. غلظت ویتامین B₁₂ شیر مادر خیلی کم است اما فراهمی زیستی آن با وجود فاکتور ویژه انتقال دهنده، افزایش می‌یابد. غلظت نیاسین، فولیک‌اسید و اسکوربیک‌اسید (ویتامین C) غالباً در شیر انسان بیشتر از شیر سایر پستانداران است. ترکیب شیر مادر با سن شیرخوار تغییر می‌کند. این تغییرات از شروع تا پایان هر وعده تغذیه با شیر مادر، بین دفعات مختلف شیردهی و نیز در طول روز وجود دارد.
کلستروم (آغوز یا ماک)، شیر غلیظ زرد رنگی است که پستان‌ها در 3-2 روز اول پس از زایمان تولید می‌کنند. در مقایسه با شیری که پس از آن تولید می‌شود دارای مقدار بیشتری پروتئین، چربی کمتر، ویتامین‌های محلول در چربی و برخی مواد معدنی مثل سدیم، روی، لاکتوز و ویتامین‌های محلول در آب است. چند روز بعد از زایمان که شیر جریان پیدا کرد ترکیب آغوز تغییر کرده و «شیر رسیده» (Mature Milk) تولید می‌شود.

شیری که در ابتدای هر وعده تغذیه با شیر مادر ترشح می‌شود، «شیر پیشین یا اولیه» (Foremilk)  نام دارد که غلظت آن به دلیل محتوای آب بیشتر، رقیق‌تر است و عمدتاً از لاکتوز، کربوهیدرات‌ها و مقدار کمی چربی تشکیل شده است و اغلب بی‌رنگ و همچنین آبکی به نظر می‌رسد و ممکن است مادر نگران شده و شیر خود را رقیق تصور کند اما به تدریج که شیرخوار به مکیدن ادامه می‌دهد، «شیر پسین یا عقبی» (Hind Milk) ترشح می‌شود که چربی آن سه برابر بیش از شیر پیشین و غنی از انرژی و سفید رنگ است. شیرخوار باید این شیر را به مقدار کافی دریافت کند.

جنبه‌های ایمونولوژیک

عوامل ضد عفونت موجود در کلستروم و شیر رسیده مادر شامل ترکیبات محلول و عوامل سلولی می‌باشد. ترکیبات محلول ایمونوگلوبولین‌ها (IgA ,IgM ,IgG)، لیزوزیم و سایر آنزیم‌ها، لاکتوفرین و فاکتور بیفیدوس و سایر مواد تنظیم کننده سیستم ایمنی هستند. عوامل سلولی شامل ماکروفاژها (که حاوی IgA، لیزوزیم‌ها و لاکتوفرین هستند) لنفوسیت‌ها، گرانولوسیت‌ها، نوتروفیل‌ها و سلول های اپی‌تلیال می‌شوند. عوامل ضد عفونت موجود در شیر مادر، شیرخوار را در برابر بسیاری از بیماری ها محافظت می‌کند. این عوامل در سایر شیرها وجود ندارند یا غیرفعال هستند.

پروتئین‌های مهم شیر مادر که در پیشگیری از عفونت‌ها نقش دارند عبارتند از: لیزوزیم، لاکتوفرین و ایمونوگلوبولین IgA. ایمونوگلوبولین IgA پرزهای روده (villi) را پوشانده و از ورود باکتری‌ها و ویروس‌ها به بافت جلوگیری می‌کنند. غلظت IgA در کلستروم در بالاترین حدّ است و لذا مصرف کلستروم در پیشگیری از عفونت‌ها اهمیت دارد. غلظت IgA شیر، در دومین سال زندگی طفل مجدداً افزایش می‌یابد. لاکتوفرین موجود در شیر مادر با آهن متصل شده و از رشد باکتری‌هایی که به آهن نیاز دارند پیشگیری می‌کند. لیزوزیم کشنده باکتری‌هاست. غلظت لیزوزیم و لاکتوفرین نیز مشابه IgA در مراحل بعدی شیردهی افزایش می‌یابد.

سایر عوامل ضد عفونت شیر مادر عبارتند از: گلبول‌های سفید، شامل ماکروفاژها که میکروب‌ها را می‌بلعند و لنفوسیت‌ها که آنتی‌بادی‌ها را می‌سازند. شیر مادر حاوی فاکتور بیفیدوس است که موجب رشد لاکتوباسیلوس بیفیدوس شده و با اسیدی کردن محیط روده از رشد میکروب‌های بیماری‌زا پیشگیری و بوی ماست را در مدفوع شیرخوار ایجاد می‌کند. این بو با بوی مدفوع شیرخوارانی که از شیر مصنوعی استفاده می‌کنند متفاوت است.

شیر مادر حاوی فاکتورهای رشد نیز می‌باشند که با غلظت بیشتری در کلستروم وجود دارند. فاکتورهای رشد موجود در شیر مادر به تکامل مخاط روده شیرخوار کمک می‌کنند. اگر نوزاد قبل از تکامل مخاط روده به طور مصنوعی تغذیه شود پروتئین‌هایی مثل پروتئین شیر گاو وارد خون شیرخوار شده و ایجاد آلرژی می‌کنند.

در این رابطه: آشنایی با سلول‌های خونی (اصطلاحات موجود در متن بالا)

مزایا

• مزایای مربوط به کودک
• مزایای مربوط به مادر

مزایای مربوط به کودک

• شیر مادر به تنهایی می‌تواند از لحظه تولد تا پایان 6 ماهگی تمام نیازهای غذائی شیرخوار طبیعی را برای رشد طبیعی او تأمین کند.
• آغوز حاوی مواد مفید و ارزنده ایمنی است که کودک را در مقابل بیماری های عفونی محافظت می‌کند.
• مواد مختلف ضد عفونت در شیر مادر احتمال ابتلای شیرخوار را به بسیاری از عفونت ها به ویژه عفونت های گوارشی و تنفسی کاهش می‌دهد.
• میزان ابتلا به آسم، اگزما و انواع آلرژی در شیر مادرخواران بسیار کمتر گزارش شده است.
• در شیر مادرخواران به علت متابولیسم بهتر کلسترول مشکل افزایش کلسترول در بزرگسالی و احتمال خطر ابتلا به بیماری های قلبی ـ عروقی کمتر است.
• چربی و پروتئین شیر مادر بهتر از چربی و پروتئین دیگر انواع شیرها هضم و جذب می‌شود. به همین دلیل دردهای قولنجی، جمع شدن گاز، استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین در این شیرخواران کمتر مشاهده می‌شود.
• ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیرخوار تغییر پیدا می‌کند. چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر کمتر است و سپس میزان آن تدریجاً بیشتر می‌شود. این تغییرات کمک بزرگی به سیر نگه‌داشتن شیرخوار می‌کند.
• به علت اختلاف در ترکیب چربی شیر مادر، شیرخوار، پرخوری نمی‌کند و کمتر چاق می‌شود. چاقی این دوران زمینه‌ساز عوارض قلبی ـ عروقی، مفصلی و بیماری قند در بزرگسالی است.
• به علت و جود آب کافی در شیر مادر به خصوص ابتدای شیر، تشنگی شیرخوار برطرف شده و اشتهای او تحریک می‌شود و نیازی به دادن آب یا آب قند حتی در مکان های بسیار گرم و خشک نیست.
• میزان سدیم و پروتئین شیر مادر به حدی است که به کلیه‌های نوزاد که هنوز کامل نشده اند صدمه‌ای وارد نمی‌کند.
• شیر مادر، پاکیزه، دارای درجه حرارت مناسب و عاری از آلودگی میکروبی است.
• تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی بین مادر و فرزند را بیشتر می‌کند. تماس و توجه مادر هنگام شیر دادن اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد.
• جذب کلسیم شیر مادر به سبب نسبت مناسب کلسیم به فسفر بهتر انجام می‌شود.
• به دلیل وجود عواملی مثل لاکتوفرین و اسیدیته بیشتر شیر مادر، جذب آهن شیر مادر به مراتب بهتر صورت می‌گیرد.
• احتمال بروز اسهال در شیر مادرخواران به مراتب کمتر است و نیز به سبب نوع مدفوع، سوختگی ناحیه تناسلی (Diaper Rash) کمتر دیده می‌شود.
• شیر مادر خواران کمتر دچار مشکلات دندانی ناشی از پستانک و تغذیه مصنوعی می‌شوند.

مزایای مربوط به مادر

• تغذیه انحصاری و مکرر شیرخوار با شیر مادر در شب و روز عادت ماهیانه مادر و امکان تخمک‌گذاری وی را به تعویق می‌اندازد. در نتیجه، حاملگی‌های زودرس کمتر اتفاق می‌افتد.
• جمع شدن و برگشت رحم به اندازه طبیعی در مادرانی که به نوزادانشان شیر می‌دهند، سریع‌تر انجام می‌گیرد. برگشت سریع رحم به حالت طبیعی و دیرتر شروع شدن عادت ماهیانه به دلیل شیردهی، باعث جلوگیری از کم خونی مادر می‌شود.
• مادرانی که به نوزادشان شیر می‌دهند چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری برای ساختن شیر استفاده می‌کنند، زودتر وزن اضافی را از دست می‌دهند و پستان‌ها و اندامشان نیز به همین دلیل زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می‌گردد.
• احتمال ابتلاء به سرطان پستان و تخمدان در زنان شیرده کمتر است.
• مادر به دلیل تماس‌های مکرر کودک با بدنش در جریان شیردهی و احساس آرامش و رضایتی که از این تماس حاصل می‌شود وضع روحی و عاطفی بهتری خواهد داشت.

 مزایای اقتصادی ـ اجتماعی

• تغذیه با شیر مادر با توجه به افزایش نیاز غذایی مادر در طول شیردهی از هر شیوه دیگر تغذیه، به مراتب ارزانتر است.
• شیر مادر خواران چون کمتر بیمار می‌شوند هزینه درمان آنها به طور مشخص کاهش می‌یابد.
• در بیمارستان‌هایی که از شیوه هم‌اطاقی مادر و نوزاد (Rooming in) استفاده می‌شود بروز عفونت و همه‌گیر شدن آن در بین نوزادان، به مراتب کمتر اتفاق می‌افتد و طبق محاسبات دقیق، هزینه بیمارستان‌ها و نیروی انسانی مورد نیاز هم کاهش می‌یابد.
• مادرانی که کودکانشان را از شیر خود تغذیه می‌کنند علاوه بر کمک به رشد و تکامل مناسب نسل آینده، از خروج مبالغ هنگفتی ارز به خارج از کشور برای ورود شیر خشک جلوگیری و از این طریق به توسعه اقتصادی کشور کمک می‌کنند.
• سلامت هر جامعه با ارتقای سطح تغذیه، رشد کودکان و پیشگیری از بیماری‌های عفونی، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت ارتباط مستقیم دارد. تغذیه با شیر مادر به فراهم نمودن این امکانات کمک می‌کند.

خطرهای تغذیه با شیر غیر مادر (تغذیه مصنوعی)

• اختلال در پیوند عاطفی مادر و کودک.
• افزایش عدم تحمل به غذا و ابتلا به حساسیت در کودک.
• ابتلا به عفونت‌های تنفسی و بیماری‌های اسهالی در کودک.
• افزایش خطر ابتلا به برخی از بیماری‌های مزمن در کودک.
• چاقی ناشی از مصرف شیر مصنوعی زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و عروقی، مفصلی و دیابت در بزرگسالی است.
• بهره هوشی کمتر کودک.
• احتمال حاملگی زودرس مادر.
• افزایش احتمال مرگ‌و‌میر کودک.
• افزایش خطر ابتلا به کم خونی، سرطان پستان و تخمدان در مادر.

شرایط موفقیت

تغذیه با شیر مادر معمولاً می‌تواند با موفقیت انجام شود اگر:

• مادر بخواهد و احساس خوبی درباره آن داشته باشد.
• شیرخوار در وضعیت صحیح پستان را بمکد.
• شیرخوار به طور مکرر و هر زمان که مایل است تغذیه شود.

 نکاتی در مورد شیردهی

شیر مادر در روزهای اول تولد نوزاد کم می‌باشد. البته در این مدت هم نوزاد احتیاج کمتری به شیر دارد. شیر مادر در روزهای اول «آغوز» نامیده می‌شود که برای نوزاد ضروری است بنابراین تعذیه نوزاد را بلافاصله بعد از زایمان و با آغوز شروع کنید و ادامه دهید.

تداوم شیردادن از پستان مادر با فواصل کوتاه مهمترین عامل ترشح و افزایش شیر مادر می‌باشد، لذا به‌هیچ عنوان نبایستی به نوزاد شیرخشک داد، مگر در موارد استثنایی که با بایستی حتما توسط پزشک توصیه شود.

بیماری‌های رایج مادران و مصرف دارو توسط مادر مانع از شیردادن به نوزاد نمی‌باشد. بجز چند مورد استثنایی که بایستی توسط پزشک کودکان تجویز شود.

دفعات تغذیه از پستان بایستی بر مبنای خواست نوزاد باشد. (حدود 8 تا 12  بار در طول ۲۴ ساعت) در صورتی‌که شیرخوار از شیر مادر استفاده می‌کند نیازی به نوشیدن آب اضافی ندارد و اگر به علت گرمی محیط نیاز به آب اضافی باشد می‌توان از آب جوئشیده خنک شده استفاده کرد.

بهترین راه برای تشخیص کافی بودن شیرمادر، افزایش وزن و قد شیرخوار بر اساس منحنی رشد است که با مراجعه به پزشک کودکان و با بررسی رشد ماهیانه شیرخوار این کار میسر است. نوزاد در روزهای اول تولد کمی وزن از دست می‌دهد. این پدیده طبیعی است و نباید آنرا به حساب کمبود شیرمادر گذاشت.

اصولا تشخیص کمبود شیرمادر و احتیاج به شیرخشک در صلاحیت پزشک کودکان است، لذا بدون مشاوره با پزشک کودکان اقدام به تجویز شیرخشک ننمائید.

کلید موفقیت در شیردهی اعتماد به نفس است، نیاز به شیردهی نیاز به تصمیم و تعهد مادر دارد.

• شیردادن به نوزاد خیلی زود و ظرف یک ساعت بعد از تولد.
• تغذیه شیرخوار بطور مکرر و بر حسب میل و یا تقاضای او.
• تغذیه انحصاری شیرخوار فقط با شیرمادر در تمام مدت مرخصی زایمان.
• قرص ضدحاملگی اثر سوء بر روی شیرمادر دارد.
• خوردن مایعات زیاد توسط مادر و مک زدن پستان مادر بوسیله نوزاد شیر را زیاد می‌کند.

و شما پدر عزیز، به منظور تغذیه فرزندتان با شیرمادر برای تشویق و حمایت از همسر خود با همه توان تلاش کنید. توجه کنید که همسر شما در دوران شیردهی حساس‌تر از دیگر مواقع بوده و نیازهای عاطفی، روانی و تعذیه‌ای خاص دارد.

توصیه‌هایی هنگام شیر دادن به کودک

قبل از شیر دادن دست‌هایتان را بشوید و پستان خود را آب ولرم تمیز کنید. پستان را با استفاده از صابون یا مواد ضد عفونی تحریک نکنید.

هنگام شیر دادن نوزاد را بغل کرده، سر او را بالاتر نگه دارید، توجه کنید که سینه شما روی بینی نوزاد را نپوشاند و مانع تنفس نوزاد نشود. برای جلوگیری از این‌کار چهار انگشت خود را زیر سینه و انگشت شست را روی سینه قرار دهید. برخی از مادران از دو انگشت خود به صورت قیچی استفاده می‌کنند که اینکار سبب کاهش شیر می‌شود.

در اوایل تولد به نوزاد از هر دو پستان خود شیر دهید. پس از اینکه از یک سینه شیرخورد، پشت او را ماساژ دهید تا آروغ بزند، سپس از  سینه دیگر را به او بدهید و عمل ماساژ را تکرار کنید.

برای جلوگیری ار پریدن شیر در گلوی نوزاد، او را پس از خوردن شیر یا به پهلوی راست یا چپ بخوابانید. توجه کنید که هیچوقت نوزاد را بر روی شکم نخوابانید.

شیرمادر تا شش ماهگی برای رفع نیازهای شیرخوار کافی است و در این دوره به جز آب در مواقع نیاز یا استفاده از قطره‌هایی که پزشک توصیه می‌کنند، هیچ چیز دیگر به کودک ندهید.

از شیردهی در حالت خوابیده خودداری کنید و حتما نوزاد را در آغوش گرفته و به او شیر دهید.

در چه مواقعی و چگونه باید شیر مادر را دوشید؟

گاه اتفاق می‌افتد مادر مجبور شود شیر خود را بدوشد و بوسیله فنجان، استکان،‌ قاشق، قطره چکان،‌ سرنگ و یا حتی لوله به کودک بخوراند. از جمله :

• الف) در مورد نوزاد نارس و یا بیماری که در بیمارستان بستری است و از طریق لوله،‌ سرنگ،‌ فنجان و غیره تغذیه می‌شود.
• ب)‌ آن دسته از شیرخوارانی که به دلیل نقایص جسمی لب و دهان و امثال آن قادر به مکیدن نیستند.
• ج)‌ مادری که در خارج از منزل اشتغال داشته و به هیچ وجه امکان تغذیه مستقیم در ساعت کار برای او وجود ندارد.
• د) برای جلوگیری از احتقان پستان یا در شرایط و موارد خاص و معدودی که به دلیل بیماری مادر و یا کودک و یا هر علت دیگری مکیدن و تخلیه پستان توسط کودک برای مدتی مقدور نباشد.

آمادگی اولیه برای دوشیدن شیر

• زمانی از روز را می‌توان برای دوشیدن شیر انتخاب کرد که پستان پر از شیر باشد. در بیشتر مادران صبح‌ها پستان‌ها پرتر است ولی عملا در هر موقعی از روز می‌توان پستان‌ها را دوشید. برای مثال می‌توان بعد از هر وعده تغذیه شیرخوار،‌ شیر اضافی را دوشید و دخیره نمود.
• بهتر است 10 تا 20 دقیقه قبل از شروع دوشیدن شیر،‌ مادر کمی استراحت کند. یک لیوان شیر، آب میوه، چای کم رنگ یا سوپ بخورد. مایعات گرم بیشتر از مایعات سرد به ترشح شیر کمک می‌کنند.
• وسایلی که برای دوشیدن شیر بکار می‌روند باید تمیز باشند. شیر مادر را می‌توان با دست یا وسیله مکانیکی مثل  پمپ یا شیردوش‌های نوع دستی و یا برقی دوشید. این وسایل بعد از هر بار استفاده باید فورا شسته شوند. (شیر دوش‌های دستی خیلی مناسب نیستند و بهتر است حتی‌المقدور مورد استفاده قرار نگیرند) دست‌ها را باید با آب و صابون،‌ ولی پستان را فقط با آب ساده شست‌وشو داد و از بکار بردن هر گونه کرم، لوسیون، روغن و ... پرهیز کرد.
• موقع دوشیدن شیر،‌ مادر باید در وضعیت راحتی باشد، بهتر است بنشیند و اگر ممکن است،‌ پاها را کمی بالا بگذارد. محیط نیز باید ساکت و آرام باشد و به صدا درآمدن زنگ تلفن و یا زنگ منزل و سایر امور باعث قطع دوشیدن شیر نشود.
• هنگام دوشیدن شیر،‌ اگر مادر به کودکش فکر کند و یا تصور شیر دادن و در آغوش گرفتن او را داشته باشد به ترشح و جاری شدن شیر کمک می‌شود. کنار کودک نشستن و به او نگاه کردن نیز همین اثر را دارد.
• برای بهتر جریان یافتن شیر،‌ توصیه می‌شود یک حوله گرم و مرطوب به مدت 5 تا 10 دقیقه روی پستان و نوک آن قرار داده شود. حمام کردن یا ماساژ دادن هم به این کار کمک می‌کند،‌  بدین ترتیب که:‌ یک دست زیر پستان و دست دیگر بالای آن قرار گیرد. با حرکت یک یا هر دو دست هم‌زمان با هم از طرف قفسه سینه به نوک زیر پستان مجاری شیر لمس شده و شیر به طرف مخازن آن که در زیر هاله پستان قرار دارند،‌ جریان پیدا می‌کند.

روش دوشیدن شیر

برای دوشیدن شیر با دست صورت می‌گیرد،‌ دست باید طوری قرار گیرد که 2انگشت زیر پستان و درست در لبه تحتانی هاله پستان قرار دارند، برای خروج شیر باید روی این قسمت فشار وارد شود نه به نوک یا خود پستان. زیرا فشار دادن نوک پستان نه تنها سبب جاری شدن شیر نمی‌شود،‌ بلکه موجب ترک‌خوردگی ،‌سوزش و نازک شدن پوست نوک پستان هم می‌شود.

شیر دوشیده شده مادر چگونه باید ذخیره و یا فریز کرد؟

ظرف‌های پلاستیکی برای جمع‌آوری و ذخیره شیر بهتر از ظرف‌های شیشه‌ای هستند، نه فقط به دلیل دیرتر شکستن، بلکه به آن خاطر که لکویست‌ها یا گلبول‌های سفید موجود در شیر مادر به جدار ظرف شیشه‌ای می‌چسبند و خاصیت خود را از دست می‌دهند. لیوان و بطری که برای دوشیدن و ذخیره کردن شیر مورد استفاده قرار می‌گیرند،‌ همیشه باید قبلا جوشانده شوند و پس از خنک شدن مورد استفاده  قرار گیرند،‌ شیر دوشیده  شده را باید بلافاصله داخل یخچال و یا فریزر قرار داد.

شیر دوشیده شده در درجه حرارت اتاق به شرطی که دور از آفتاب،‌ گرمای چراغ و یا شوفاژ باشد،‌ حداکثر 6 تا 8 ساعت قابل استفاده است ولی باید توجه داشت،‌ شیری که در درجه حرارت اتاق نگهداری شده باشد دیگر قابل فریز کردن نیست.

شیر دوشیده شده را می‌توان تا 48 ساعت در بخچال نگهداری نمود و یا ظرف 30 دقیقه اول در یخچال گذاشت،‌ سپس فریز کرد. ظرفی که برای فریزر کردن به کار می‌رود باید فقط تا سه چهارم از شیر پر شود تا جای یخ زدن نیز داشته باشد. بهتر است روی ظرف،‌ تاریخ دوشیدن شیر هم ثبت شود تا در هر بار استفاده، اول شیرهای قدیمی‌تر مصرف گردد. در صورتی که شیر مادر در قسمت جایخی یخچال نگهداری شود، تا دو هفته و در فریزرهای معمولی‌ (18 – درجه سانتی‌گراد) تا 3 ماه و درفریزرهای صنعتی (‌32 – درجه سانتی‌گراد) تا 6 ماه قابل استفاده است.

شیر فریز شده را چگونه باید ذوب کرد؟
برای مصرف شیر دوشیده شده منجمد،‌ هرگز ظرف محتوی شیر را نباید مستقیم بر روی اجاق قرار داد، بلکه باید آن را در مدت نیم تا یک ساعت به درجه حرارت بدن رساند. (‌با چکاندن یک قطره شیر روی ساعد،‌ حرارت مناسب را می‌توان تشخیص داد.

• ظرف محتوی شیر فریز شده را در ظرف آب  ولرم گذاشته و تکان داد تا کم کم یخ آن باز شود.
• ظرف محتوی شیر را در قابلمه‌ای که مقداری آب داد قرار داد و قابلمه را روی اجاق گذاشت.

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir