کبک

کبک ها از جمله پرندگان غیر مهاجر با اندازه متوسط ​​هستند که معمولاً روی زمین زندگی می کنند و دارای توزیع گسترده بومی در سراسر کره زمین، از جمله اروپا، آسیا و بخش هایی از آفریقا هستند. کبکیان یک زیرتیره از تیره قرقاولان (قرقاول، بلدرچين و غيره) طبقه بندی می شوند.

کبک ها روی زمین لانه می سازند و رژیم غذایی متشکل از دانه ها، انگورها و حشرات دارند. اگرچه انواع مختلفی از این پرندگان وجود دارد ولی محققان از تیره پریدیکس به عنوان "کبک های واقعی" یاد می کنند.

کبک چوکار - chukar partridge

ویژگی ها، رنگ و اندازه

سه گونه مختلف کبک وجود دارد :

  • کبک های خاکستری
  • کبک های داوریان
  • کبک های تبت

کبک پرنده ای با اندازه متوسط که از قرقاول کوچکتر، و از بلدرچین بزرگتر است. هر سه گونه از نظر شکل، اندازه و رنگ نسبتاً مشابه هستند. پرهای آنها به رنگ روشن و به طور معمول خاکستری، برنز، سفید و سیاه است.

کبک ها دارای بدنی نسبتاً چاق و سرهای کوچک هستند (شکل آنها شبیه مرغ است). اندازه این پرندگان تقریباً یک فوت (33 سانتی متر) می باشد و حدود یک پوند (500 گرم) وزن دارند.

نر و ماده آن به لحاظ ظاهر هیچ تفاوتی باهم ندارند اما جنس نر با وزن حدود ۸۰۰ ـ ۵۱۰ گرم کمی بزرگ‌تر از ماده آن با وزن حدود ۶۵۰ ـ ۴۵۰ گرم می‌باشد. البته راه‌های دیگری همچون اندازه و شکل سر، سیخک در پا و… برای تشخیص نر و ماده این پرنده از یکدیگر نیز وجود دارد.

 در این رابطه : نحوه ی تشخیص جنسیت نر و ماده کبک

پراکندگی و توزیع

کبک پرنده بومی اروپا، آسیا، آفریقا و خاورمیانه است. برخی از گونه ها آنها در زمین های کشاورزی لانه سازی می شوند، در حالی که سایر گونه ها مناطق جنگلی را بیشتر ترجیح می دهند.

پراکندگی این سه گونه متفاوت است، اما برخی از آنها با هم همپوشانی دارند. آنها در سراسر اوراسیا زندگی می کنند، اگرچه انسانها کبک های خاکستری را به آمریکای شمالی نیز معرفی کرده اند.

کبک های خاکستری خارج از محدوده معرفی شده خود در مرکز و میانه غرب آمریکای شمالی، در سراسر اروپا و غرب آسیا نیز وجود دارند. کبک های داوری در سراسر آسیا زندگی می کنند و تبتی ها در بیشتر فلات تبت سکونت دارند.

زیستگاه

گونه های این پرندگان در انواع مختلف اکوسیستم ساکن هستند. با این حال، هر سه گونه، زیستگاه های دارای چمنزارهای باز را ترجیح می دهند.

کبک های خاکستری در چمنزارها و لبه های جنگل ها زندگی می کند. داوری ها در جنگل ها و مناطق باز زندگی می کنند و زیستگاه هایی را که دارای بوته های کوتاهی می باشند ، ترجیح می دهند. نوع کبک تبتی، مراتع کوهستانی با انواع بوته ها و درختچه های کم تر را برای زندگی انتخاب می کنند.

رژیم کبک

کبک ها پرندگانی همه چیزخوار هستند، گرچه بیشتر رژیم غذایی آنها گیاهخواری است. آنها بیشتر سال را به جستجوی دانه ها، مغزها و توت ها می پردازند. کبک ها در طول فصل تولید مثل و در حالی که جوان هستند، بیشتر از حشرات و بی مهرگان تغذیه می کنند. پروتئین بالای موجود در حشرات به تولید تخم و رشد پرندگان جوان قبل از رسیدن به بزرگسالی کمک می کند. در بزرگسالی، برخی از غذاهای مورد علاقه آنها گندم، ذرت، گل محمدی، جو، خار، دم روباهی و ... است.

کبک و تعامل با انسان

تأثیر انسان بر کبکها بر اساس منطقه متفاوت است. در حالت کلی هر سه گونه کبک، جمعیت بالایی دارند. در مناطق خاص، تخریب زیستگاه و شکار بی رویه، باعث کاهش جمعیت، به ویژه در مناطق تولید مثل آنها می شود.

با این حال، هر سه گونه توزیع جمعیتی گسترده ای دارند و جمعیت کلی آنها پایدار است. اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) کبک های خاکستری، داوری و تبتی را به عنوان حداقل نگرانی ذکر کرده است.

اهلی سازی

انسان ها هیچ کدام از گونه های کبک را اهلی نکرده اند. با این حال، انسانها آنها را در مزارع پرورش می دهند و آنها را برای شکار آزاد می کنند، اما آنها پرندگان کاملا اهلی نیستند.

آیا کبک یک حیوان خانگی خوب می شود؟

نه، کبک ها حیوانات خانگی خوبی محسوب نمی شوند. آنها پرندگان وحشی و آزاد هستند، و به طور معمول از انسان می ترسند.

مراقبت از کبک

در مزارع و باغ وحش ها، کبک ها معمولاً در گونه های مختلف به مراقبت های مشابه نیاز دارند. مراقبت از آنها شبیه بلدرچین و قرقاول است. محفظه های آنها بیشتر حصارکشی ایمن و فضای زیادی برای علوفه در زمین دارند.

نگهداری از کبک ها در محفظه های بزرگ، به سبک پرندگان، که بتوانند از طریق بوته ها و درختچه ها مواد غذایی را جستجو کنند، امکان پذیر است.

رفتار کبک

به طور کلی کبک ها مانند سایر اعضای خانواده خود روی زمین چرا می کنند. اگرچه آنها در زمین به دنبال غذا می گردند، اما در صورت تهدید می توانند برای فرار از شکارچیان پرواز کنند. به طور کلی، آنها به راحتی می ترسند و کل گله در صورت هشدار، سریعا به آسمان پرواز می کنند.

کبک ها پرندگان اجتماعی هستند و در گروه هایی زندگی می کنند که به "کوویس" معروف هستند. اکثر کوویس ها دارای یک جفت پرنده و جوجه های آنها می باشند. هنگامی که جوجه ها به بلوغ می رسند، برای خود کوویس هایی تشکیل می دهند.

گوشت کبک

گوشت این پرنده از گوشتهای بسیار سودمند و لذیذ است اگرچه دسترسی به آن حداقل در حال حاضر درکشور ما برای همه مهیا نیست. ویژگی های گوشت این پرنده به شرح زیر است :

گوشت کبک

  • در هر صد گرم گوشت کبک 24.5 گرم آلبومین، 1.4 گرم چربی و حدود 1 تا 1.5 گرم مواد معدنی وجود دارد.
  • وجود مقدار زیادی از مواد معدنی در گوشت کبک نشان دهنده ارزش حیاتی آن است. مقدار پتاسیم این گوشت زیاد است و کلسیم، فسفر، منیزیم، آهن و گوگرد موجود در آن نیاز بدن را تامین میکند.
  • کانی های موجود در گوشت کبک به خوبی جذب بدن میشود و به همین جهت در این زمینه مواد مورد نیاز بدن را در دسترس سلول قرار میدهد.
  • گوشت کبک برای همه افراد اعم از کودک و سالمند، غذایی سالم و سلامت بخش است. گوشت کبک کمتر تولید اسید اوریک میکند، فعالیت کلیه را افزون میسازد و به دفع سموم بدن یاری فراوان میرساند. باتوجه به این ویژگی ها برای همه افراد و در مورد همه بیماریها، غذایی خوب و موثر است

ارتباط و قوه ادراک

کبک در حالتهای گوناگون, از صداهای مختلف استفاده می کند که به سه دسته تقسیم می شوند: هشداری, جنگی و جنسی. بیشترین صدایی که از کبک شنیده می شود با آوای chuck, chuck ,… است که از هر دو جنس نر و ماده بر می آید که به تدریج به آوای chukar, chukar ,… تبدیل میگردد و از فواصل دور قابل شنیدن است.

صدای کبک

تولید مثل کبک

کبک ها پرندگانی تک همسر هستند و سال به سال با همان شریک زندگی می کنند. آنها در فصل جفت گیری در اواخر اسفند ماه، کبک های نر برای جلب توجه کبک های ماده، دم خود را به حالت چتر باز کرده در حالی که اندکی بال‌های خود را انداخته و سر خود را کج نگه داشته‌اند درجلوی کبک ماده حرکت می‌کنند و کبک ماده نیز با مشاهده این رفتار، نسبت به کبک نر رفتاری مهرآمیز نشان می‌دهد. هنگام خشکسالی و کمبود غذا، عمل تولیدمثل ممکن است محدود به چند پرنده شود.

نحوه جفت گیری کبکدو کبک نر و ماده در حال جفت گیری

در طبیعت کبک ها در بوته‌زارها جفت گیری می‌کنند. کبک ها بسته به شرایط محیطی، یک مرتبه در سال تولیدمثل می‌کنند و معمولاً تولیدمثل از اواخر فروردین آغاز شده و بسته به منطقه جغرافیایی ممکن است تا اواخر تیر و اوایل مرداد نیز در مناطق سردسیر ادامه یابد. کبک ماده در حدود هفت ماهگی یا سن ۲۸ هفتگی شروع به تخم‌گذاری می‌کند و در هر بار ۷ تا ۲۱ تخم می‌گذارد و به طور متوسط ۲۴ روز بر روی تخم‌ها می‌خوابد و این عمل معمولاً وظیفه کبک ماده است.

کبک خوابیده روی تخم هایشاندازه تخم‌ها ۴/۶۵× ۹/۴۶ میلی‌متر است. از اواسط اردیبهشت تا اواسط مرداد، جوجه ها به تدریج از تخم بیرون می‌آیند. جوجه ها در هنگام بیرون آمدن از تخم، پر تحرک، باهوش و توانا هستند و می‌توانند پس از چند هفته، پرواز کنند.

پس از گذشت ۱۲ هفته، جوجه ها بالغ می‌شوند اما برای جفت گیری آمادگی نخواهند داشت. نرها معمولاً تا زمان پرورش جوجه ها با خانواده می‌مانند، اگرچه بعضی از آن‌ها پس از تخم‌گذاری کبک ماده، خانواده را ترک و به کبک های نر دیگر ملحق می‌شوند.

نحوه جفت گیری کبک پرورشی

دو روش برای جفت گیری کبک ها وجود دارد. یکی اینکه دو به دو در قفس‌های جداگانه جفت گیری داده شوند و یا اینکه به طور جمعی و گروهی نگهداری شوند. در روش جفت گیری گروهی نگهداری پرندگان نر و ماده به نسبت 1 به 3 یا 1 به 4 و به طور جمعی می‌باشد. در سیستم جفت گیری دوتایی تعداد تخم هرماده حدود 60 عدد و در روش گروهی حدود 40 عدد در فصل تخم‌گذاری می‌باشد.

تاریخچه پرورش کبک در ایران

پرورش کبک قدمت چندانی ندارد اما صید و شکار کبک تاریخچه‌ای بسیار کهن دارد. صید کبک یکی از تفریحات شاهزادگان و امرا و اشراف زادگان در بین سلسله‌های پادشاهان هخامنشی، اشکانی و ساسانی در دوران ماقبل اسلام در ایران بوده‌است. بعد از ظهور اسلام نیز بسیاری از پادشاهان سلسله‌های سامانیان، غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان همانند شاهان گذشته علاقه زیادی به صید و شکار از خود نشان می‌دادند و با انتشار فرهنگ ایرانی در میان اعراب در دوران خلفای عباسی، بسیاری از خلفای خاندان عباسی نیز به آداب و رسوم درباری شاهان ایرانی علاقه مند شده و همانند آنان عازم صید و شکار می‌شدند.

در سرزمین باستانی بدخشان که جزو قلمرو فرهنگی ایران محسوب می‌شود، کبک نماد و سمبل فرارسیدن نوروز می‌باشد و در بین آثار باستانی یافت شده در گورهای «کوشانی‌ها» در بدخشان تاجیکستان، مهری یافت شده که بر روی آن نقش یک کبک که شاخه گندم بر منقار دارد دیده می‌شود.

شکار کبک در ایران

کبک چوکارکبک چوکارشکار کبک در قبل از اسلام توسط شاهزادگان، امرا، سپاهیان و حتی شکارچیان معمولی رایج و متداول بوده‌است. معمولاً گونه‌های «کبک دری» و «کبک سی سی» و «کبک شنی» از رایج ترین گونه‌های کبک بوده‌است. در دوره اسلامی نیز شکار کبک ادامه یافت و امروزه شکار آن در بسیاری از استان‌های کشور رایج و متداول است.

فصل شکار کبک در ایران در اواسط تیرماه می‌باشد و تقریباً در اواسط تیرماه جوجه های کبک به سن سه ماهگی رسیده و می‌توانند جدا از پدر و مادر به زندگی خود ادامه دهند.

شکار کبک به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد و در آن از ابزارهای متفاوتی نظیر: تور، تله و اسحله شکاری استفاده می‌شود. راحت ترین روش برای شکار کبک، گذاشتن تله در اطراف منابع آب است که در چنین حالتی باید بامداد و یا هنگام غروب خورشید در کنار این منابع آبی در کمین نشست و پس از رسیدن کبک ها به این منطقه آن‌ها را با تور و یا تله شکار کرد و معمولاً در این روش از سوت‌های مخصوصی استفاده می‌شود که می‌توانند صدایی شبیه صدای کبک تولید نمایند و برخی از افراد نیز اقدام به ضبط صدای طبیعی کبک نر نموده و با پخش آن تلاش می‌کنند تا کبک را به نزد محل تله گذاری شده فراخوانند.

گروهی دیگر از شکارچیان نیز برای شکار کبک از سگ‌های شکاری استفاده می‌کنند در این روش سگ‌های شکاری را در بین درختچه‌ها و چمن زارهای محل سکونت کبک رها کرده و سگ پس از یافتن کبک اقدام به شکار آن‌ها می‌نماید.

استان کردستان یکی از استان‌های کبک خیز کشور است که شکار کبک در آن بسیار رایج و متداول است.

بیماری

کبک حیوانی است که نسبت به سایر طیور در مقابله با انواع بیماری های میکروبی و ویروسی بسیار مقاوم می‌باشد؛ و علی رغم پرورش سایر طیور که لازم است از داروهای متعددی استفاده شود، پرورش کبک به نسبت، بسیار ارگانیک تر صورت می‌گیرد.

شایع ترین بیماری های کبک عبارتند از :

  • کوکسیدیوز: عامل بیماری یک انگل تک سلولی است. انگل کوکسیدیوز در کبک بیشتر روده کور و باریک پرنده را مورد حمله قرار می دهد. بعد از ابتلا کبک به انکل معمولا اولین علامت اسهال است. این بیماری شایع ترین علت مرگ و میر جوجه ها در هفته ای اول زندگی است. برای درمان این بیماری، داروهای ضد کوکسیدیوز توصیه شده است که با مشورت دامپزشک می توان در جیره غذایی کبک استفاده نمود.
  • مایکوپلاسما: مایکوپلاسما عامل بروز یک بیماری تنفسی است که توانایی انتقال از طریق تخم را دارد. چنانچه گله مولد به این بیماری مبتلا شود سبب تلفات بالا در جوجه های حاصل می شود و می بایست گله مولد را حذف نمود. داروی تایلوزین تا حدودی میزان مرگ و میر را کاهش می دهد.
  • نیوکاسل: بیماری نیوکاسل بیماری ویروسی است که معمولاً در فصول سرد سال دیده می شود. نیوکاسل معمولا سه نوع علامت گوارشی، تنفسی و عصبی دارد. نوع گوارشی نیوکاسل همراه با اسهال سبز رنگ است. نوع تنفسی بیماری نیوکاسل، تنفس بیماری نیوکاسل، تنفس با دهان باز انجام می شود. نوع عصبی بیماری نیوکاسل، کج شدن و لرزش سر و گردن را به همراه دارد. درمان بیماری نیوکاسل پر هزینه و اغلب غیر ممکن است و معمولاً باعث تلفات زیاد می شود. اکثر ضد عفونی کننده ها و حرارت و نور آفتاب ویروس نیوکاسل را غیر فعال می کنند. بهترین و مطمئن ترین روش پیشگیری از نیوکاسل استفاده از واکسن است. واکسن نیوکاسل در چند نوبت به صورت قطره چشمی، آشامیدنی، اسپری و عضلانی استفاده می شود که برای زمان استفاده و نوع روش مصرف باید با دامپزشکان منطقه مشورت کرد. امروزه برای جلوگیری از بروز بیماری ویروسی نیوکاسل از دو نوع واکسن B1 و لاسوتا در مراکز پرورش کبک استفاده می شود. واکسن B1 در سن یک هفتگی از طریق آب آشامیدنی خورانده می شود. واکسن لاسوتا در سن 30 روزگی داده می شود و پس از آن نیز به صورت ماهیانه تکرار می شود.
  • آسیت: در زمانی که بدن کبک با کمبود اکسیژن مواجه می شود علائم آسیت دیده می شود. در زمان بروز آسیت، قلب بزرگ شده و جریان خون در ریه ها زیاد می شود. از علائم آسیت، جمع شدن خون و آب در حفره شکمی و بزرگ شدن شکم است. درمان آسیت کاری دشوار و پر هزینه است و در برخی موارد امکان پذیر نیست. بهترین روش پیشگیری از آسیت تامین اکسیژن کافی برای گله از طریق سیستم تهویه مدیریت تغذیه است.
  • تیفوئید: عامل بیماری سالمونلاگالیناروم است. آلودگی آب و خوراک مهم ترین را شیوع این بیماری در گله کبک است. این بیماری بیشتر در پرندگان بالغ و در برخی موارد در جوجه های بیش از سه ماه سن دیده می شود. علائم بالینی تیفوئید عبارت اند از : تب شدید، تشنگی فراوان، بی حالی, بی اشتهایی و اسهال سفید مایل به خاکستری با رگه سبز رنگ. در کالبد شکایی، کبد نرم، بزرگ و پر خون و کیسه صفرا بزرگ است. طحال هم بزرگ می شود. بر روی کبد خال های کوچک و سفید دیده می شود. رعایت شرایط بهداشتی و قرنطینه ای مهم ترین راه پیشگیری از بیماری است. برای درمان بیماری با تشخیص دامپزشک و آزمایشگاه معمولاً از ترکیبات فورازولیدن، کلرامفنیکل و تتراسایکلین استفاده می شود.
  • بیماری مزمن دستگاه تنفسی (CRD): باکتری عامل ایجاد کننده بیماری در سلولهای پوششی مخاط بینی و نای پرنده جایگزین شده و سپس به شش ها و کیسه های هوایی پرنده نفوذ کرده و باعث بیماری دستگاه تنفسی می شود. عواملی از قبیل تهویه نامناسب، وجود گرد و غبار در سالن و تراکم زیاد پرنده در واحد سطح نیز سبب افزایش شدت بیماری می شود. این بیماری به راحتی از طریق تخم به جوجه منتقل می شود. علائم اولیه بیماری عبارت اند از : عطسه، سرفه های مرطوب، گرفتگی بینی و تنفس با دهان باز. سپس سبب تورم یک یا هر دو چشم می شود که به تدریج چرکی شده و بر سینوس های پرنده اثر می گذارد. برای تشخیص دقیق بیماری باید نمونه ای به آزمایشگاه ارسال شود.
  • کوریزای عفونی (کله بادی): بیماری کوریزا بیشتر در پاییز و زمستان دیده می شود. دوره بیماری حدود 14-6 روز است. در صورتی که با سایر بیماری های تنفسی همراه شود معمولاً تلفات زیادی به جا خواهد گذاشت. در این بیماری مجاری بینی و سینوس ها درگیر می شوند و ترشحات سروزی و موکوسی در اطراف بینی جمع می شود و گاهی ترشحات به قدری زیاد است که به صورت دلمه زرد رنگ در اطراف بینی جمع می شود. در برخی مواقع مانع ورود هوا به ریه می شود. پرنده برای رفع این مشکل مرتباً منقار خود را با انگشتان پا می خاراند و سر را تکان می دهد. تورم صورت وچشم گاهی در یک طرف و گاهی در هر دو طرف دیده می شود. عفونت گاهی وارد دستگاه تنفسی شده و باعث ایجاد صدای خس خس می شود. در موقع بروز بیماری علاوه بر معالجه و رعایت اصول بهداشتی باید از گله مراقبت ویژه به عمل آورد. می توان با تهویه مناسب و ایجاد محیط تمیز و آرام، سیر بیماری را کوتاهتر کرد.
  • آنفولانزا (طاعون مرغی): عامل بیماری آنفولانزا نوعی ویروس است که از طریق ترشحات و مدفوع پرنده آلوده به سرعت در محیط منتشر می شود. از علائم عمومی آنفولانزا در کبک، کم تحرکی، افسردگی، بی اشتهایی، لاغری و کاهش تخم گذاری است. در حالت شدید بیماری علائمی از قبیل سرفه، عطسه، افزایش ترشح اشک، پرهای ژولیده و خشن، تورم سر و صورت، اختلال در اعصاب و اسهال دیده می شود. در حال حاضر هیچ درمانی اختصاصی و کاربردی برای آنفولانزای پرندگان وجود نداد. بهترین روش پیشگیری از آنفولانزا، فراهم کردن شرایط قرنطینه ای دقیق است.
  • اسهال سفید جوجه ها (پولوروم): عامل بیماری میکروبی بنام سالمونلا پولوروم است که از راه دستگاه گوارش وارد بدن پرنده می شود. عامل بیماری به راحتی از مولدان تخم گذار به جوجه منتقل می شود. علائم اسهال سفید عبارت اند از : کسالت، بی حالی، نفس نفس زدن، ژولیدگی پرها و اسهال سفید رنگی که همراه رگه های سبز در اطراف مقعد جوجه سبب چسبندگی کرک ها و پرهای ریز می شود. رعایت اصول بهداشتی، از مهمترین راه های پیشگیری از سالمونلا است درمان بیماری نیز به سختی انجام می شود ولی از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.

نژادهای کبک

۴۵ گونه کبک در جهان وجود دارد که برخی از این کبک ها عبارتند از :

  • کبک برفی
  • کبک عربی
  • کبک پرزیوالسکی
  • کبک کوهی
  • کبک چوکار
  • کبک فیلبی
  • کبک بربری
  • کبک پا قرمز
  • کبک سی سی
  • کبک دری
  • کبک شنی
  • کبک منقار بلند
  • کبک خاکستری

 در این رابطه : انواع گونه ها (سرده) و نژادهای کبک

حقایق جالب درباره کبک

  • مرغ مانند : وقتی به این پرندگان نگاه می کنید، متوجه می شوید که کمی شبیه مخلوط مرغ و بلدرچین هستند. آنها پرندگان کوچک قابل حمل با سرهای کوچک و منقار کوتاه هستند. ظاهراً طعم کبک نیز مانند مرغ است و آنها طعمه مورد علاقه بسیاری از گونه های مختلف جانوری هستند.
  • شکارچیان کبک : بسیاری از حیوانات مختلف این پرندگان را بخشی مهم از یک وعده غذایی متعادل می دانند. برخی از شکارچیان برجسته آنها شامل جغدهای شاخدار بزرگ، شاهین، سگ و گربه وحشی، روباه قرمز، روباه خاکستری، اسکون، راکون و ... این پرندگان معمولاً جزو رژیم های اصلی شکارچیان در محدوده خود هستند.
  • عمر کوتاه : بیشتر افراد گله کبک ها بیش از دو سال عمر نمی کنند و قدیمی ترین کبک خاکستری وحشی که ثبت شده فقط چهار سال سن داشته است.
  • تولید مثل بیش از حد : برای جبران میزان بالای مرگ و میر، این پرندگان در حجم بالایی تولید مثل می کنند. در حقیقت، کبک های خاکستری ماده دارای بزرگترین اندازه تخم گداری در بین پرندگان وحشی هستند. این پرنده می تواند تا 22 تخم در یک لانه بگذارد!

تخم های گذاشته شده توسط کبک مادهتخم های گذاشته شده توسط کبک ماده

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir

دنیاها

بازیگران هندی