دوپینگ چیست - دو نوع: خونی و دارویی

دوپینگ عبارت است از افزایش کاذب قدرت و نیروی بدن که با استفاده از داروها و عوامل مختلف میسر می‌شود. اکثریت مردم و حتی ورزشکاران اطلاعات زیادی در مورد دوپینگ و نحوه انجام آن ندارند و فقط اسمی از آن شنیده و یا فقط می‌دانند که با دارو دوپینگ می‌کنند ولی این که با چه دارویی برایشان سؤال است. ثابت شده که اکثر ورزشکاران از روی حس کنجکاوی و حتی درحین تمرینات عادی اقدام به مصرف این داروهای غیر مجاز و مصیبت بار می‌کنند و اگر کسی باشد که در مورد خطرات و عوارض این داروها با دلایل و مدارک سخن بگوید میزان مصرف کاهش می‌یابد. زیرا ورزشکار حاضر نخواهد بود یک عمر اتهام و بدنامی و عوارض کشنده این داروها را بر قهرمان شدن در اثر مصرف این داروها ترجیح دهد.

اولین سؤالی که برای هر فرد مطرح می‌شود این است که چرا ورزشکاران از این داروها استفاده می‌کنند و کدام داروها، داروهای محرک و نیروزا اطلاق می‌شوند؟

مردم عادی و تماشاگرانی که به ورزشگاه‌ها و استادیوم‌های ورزشی می‌آیند تا بیشترین احساسات و تشویق‌های خود را نثار قهرمانان کنند هرگز از عمق و اندازه رقابت سهمگینی که در میدان ورزشی جریان دارد آگاه نیستند. آن چه که در صحنه یک رقابت ورزشی می‌گذرد هیچ چیزی کمتر از یک جنگ واقعی و تمام عیار نیست. جایی که چند سانتی‌متر، چند کیلو، چند گرم و چند ثانیه و ... اختلاف می‌تواند یکی را قهرمان و دیگری را مغلوب نماید.

مصرف انواع داروهای زیان‌بخش و مهلک رواج پیدا می‌کند. جوانی که تمام نیروی فکری، روحی و جسمی خود را روی یک رشته از ورزش سرمایه‌گذاری کرده و نهایت آرزویش کسب یک مدال قهرمانی است و در عین حال هم می‌بیند که اگر فقط چند کیلو اضافه‌تر، چند سانتی‌متر بلندتر و چند ثانیه زودتر به ثبت برساند به آرزویش خواهد رسید دیگر هیچ تردیدی در مصرف قرص و آمپول به خود راه نخواهد داد. چنین تردیدی را تنها یک شخص بارز، اراده قوی و اندیشه‌ای پربار می‌تواند رقم بزند.

کمیته بین‌المللی المپیک و یا مقامات ترتیب دهندگان بازی‌ها و مسابقات هر چه تلاش کنند و هر چه مقررات را شدیدتر کنند قدر مسلم این است که روز بروز برمصرف انواع داروها با ترکیبات استروئیدهای آنابولیک، کوکائین، آمفتامین و سایر داروهایی که در بیش از صدها نوع قرص و آمپول به کار می‌روند افزایش خواهد یافت.

انواع

دوپینگ‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند:

• دوپینگ خونی یا Blood incluced Doping
• دوپینگ دارویی یا  Stimulant Drugs

دوپینگ با داروهای محرک شایع‌ترین و پرمصرف‌ترین روش است.

دوپینگ خونی

استفاده از اریتروپویتین اگزوژن (Exogenous Erythropietin) و یا تزریق خون برای افزایش کارایی ورزشی در ورزش‌های استقامتی مدت‌ها پیش تحت بررسی بوده است که هر دو تکنیک یاد شده «دوپینگ خون» نامیده می‌شود. این روش برای اولین بار در المپیک مونترال 1976 توسط یکی از دوندگان فنلاندی به کار گرفته شد.

روش دوپینگ خونی بدین ترتیب است که چند روز قبل از مسابقه ورزشکار به ارتفاع بلندی برده می‌شود و به علت بلندی و کاهش فشار اکسیژن خون شریانی، ماده‌ای به نام اریتروپویتین آزاد شده، افزایش غلظت هموگلوبین و هماتوکریت باعث افزایش دریافتی اکسیژن در بافت‌های عضلانی در حال فعالیت و همچنین باعث بهبود ظرفیت هوازی و استقامتی عضلانی می‌شود.

اریتروپویتین درواقع یک گلیکوپروتئین است که کلیه‌ها آن را می‌سازند. امروزه با استفاده از تکنیک‌های نوترکیبی DNA اریتروپویتین مصنوعی ساخته شده است که از نوع طبیعی آن غیر قابل تشخیص است.

اریتروپویتین، تولید گلبول‌های قرمز خون و هماتوکریت و هموگلوبین را افزایش می‌دهد. در این حال که تعداد گلبول‌ها زیاد شده از ورزشکاران خون می‌گیرند و آن را غلیظ و منجمد می‌کنند و برای روز مسابقه در شرایطی ویژه و در تجهیزات خاصی نگهداری می‌کنند و دقیقا در زمان معینی قبل از آغاز مسابقه همین خون به بدن ورزشکار تزریق می‌شود، در نتیجه این عمل ظرفیت اکسیژن‌گیری خون تا حدود 20 درصد افزایش می‌یابد و در نتیجه افزایش اکسیژن‌رسانی، شخص دیرتر خسته می‌شود. 

بنابراین دوپینگ خونی ذخیره اکسیژن بدن را زیاد می‌کند و در کار دوندگان مسافت‌های طولانی و دوچرخه سواران و ... باعث پیشرفت چشمگیری خواهد شد.

این روش دوپینگ در آن مقطع زمانی، ورزشکاران زیادی را در دست خود وسوسه کرد، ولی امکان استفاده برای همگان وجود نداشت؛ زیرا احتیاج به تجهیزات پزشکی و پزشکان متخصص به این کار را داشت که کار را مشکل می‌کرد.

تکنیک‌هایی که می‌تواند دوپینگ خون را در ورزشکاران مشخص کند شامل: جداسازی انواع گلبول‌های قرمز (جهت بررسی تزریق خون فرد دیگر به ورزشکار) و سن گلبول‌های قرمز (جهت بررسی تزریق خون فرد به خودش) است.

در ضمن این تکنیک‌ها بسیار وقت‌گیر و گران است. معمولا از دست دادن آب بدن (دهیدراتاسیون) در ورزش هم باعث افزایش هماتوکریت می‌شود. افزایش هماتوکریت به بیش از 55 درصد احتمال خطر سندرم افزایش چسبندگی خون، سکته، نارسایی قلبی و حتی مرگ را بالا می‌برد.

ورزشکاران جوانی که از دوپینگ خون استفاده می‌کنند در معرض خطر بالائی برای ابتلا به سندرم هایپرویسکوزینه (افزایش غلظت خون) قرار دارند. از آنجا که میزان تعریق در این افراد بالاتر است خطر دهیدراتاسیون و به دنبال آن ابتلا به سندرم هایپرویسکوزینه در این افراد به دنبال ورزش بالا می‌رود.
دوپینگ خون همچنین ریسک عفونت‌هایی چون ایدز (HIV) و هپاتیت (HBV) را افزایش می‌دهد. پزشکانی که ورزشکاران استقامتی را تحت کنترل دارند باید ورزشکاران را از خطر استفاده از دوپینگ خون یا اریتروپویتین (Epo) مطلع سازند.

دوپینگ دارویی

داروهای محرک که به عنوان دوپینگ مورد استفاده قرار می‌گیرند به 5 گروه عمده تقسیم می‌شوند:

• استروییدهای آنابولیک (Anabolic Stroids)
• داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی (C.N.S Stimulants)
• داروهای قلبی و عروقی (Cardio Vascular Agent)
• داروهای ویتامین‌دار و پروتین‌ساز (Vitamins)
• داروهای متفرقه (Miscellaneous)

استروئیدهای آنابولیک

مشتقات مصنوعی هورمون مردانه تستوسترون هستند که با مجزا نمودن آنابولیک از اثرات تستوسترون توسعه یافته‌اند. تجویزهای پزشکی جهت استفاده از استروئید آنابولیک برای درمان بیمارانی است که از تحلیل متعاقب زخم یا جراحی و همچنین کم‌خونی‌های خاص رنج می‌برند. استروئیدهای آنابولیک اندازه و قدرت حاصله از طریق مقابله با تحلیل، توده‌سازی و اثرات انگیزشی بر روی ورزشکار را افزایش می‌دهند. آنها اثرات کورتیزول را برعکس می‌نمایند. سطوح ژنتیکی کورتیزول به طور قابل توجهی در طول دوره‌های فشار و شدت تمرین افزایش می‌یابد. اثرات تحلیلی کورتیزول مشخص کننده وضعیت تمرین بیش از حد ورزشکار است.

این اثرات عبارت از: تعادل منفی نیتروژن و مواد زاید می‌باشند. استروئیدهای آنابولیک ساخته شدن پروتئین در سلول‌های عضلانی را افزایش می‌دهند و آزادسازی ژنی هورمون رشد را تحریک می‌کنند. اکثر اثرات استروئیدهای آنابولیک، برگشت‌پذیرند. عدم استفاده مداوم از استروئیدها به ناپدیدشدن سریع اندازه و قدرت منجر می‌گردد.

به نظر می‌رسد که این موضوع بطور جدی با کاهش مداوم سطوح ژنی تستوسترون در ورزشکاران مرد و کاهش ترکیبات برون‌زا در ورزشکاران زن مرتبط باشد. بدون تأمین استروئید برون‌زا، کاهش سطوح تستوسترون ورزشکار نمی‌تواند افزایش عضلانی شدن را حفظ نماید. این موضوع باعث استفاده نابجا از استروئیدها می‌شود که بتواند فقط اثرات آن را حفظ کند.

اگر ورزشکاران به فرض استفاده از استروئیدهای آنابولیک، خطرات ناشی از اثرات فیزیولوژیکی عمده آن را بپذیرند از استروئیدها برای دوره‌های کوتاه مدت استفاده کنند لیکن بسیاری ازآنها ازظرفیت عادت به آن آگاهی ندارند. استروئیدهای آنابولیک موجب افزایش اثرات جانبی گوناگونی درورزشکار می‌شوند. فقط دو مورد از اثرات جانبی، یعنی افزایش اندازه و قدرت سودمند بنظر می‌رسند. این اثرات جانبی ممکن است برای ورزشکارانی که از این داروها استفاده می‌کنند آشکار نشود.

اثرات جانبی شامل اثرات نامطلوب دستگاه تولید مثل در مردان و زنان استفاده کننده، اثرات نامطلوب کبدی، افزایش خطر بیماری قلبی عروقی، کاهش وضعیت ایمنولوژیکی و عملکردهای تیروئید، توانایی از بین بردن تاندون و پارگی آن، اختلال تولید مثل در زنان، جوش‌های صورت و انتقال ایدز می‌باشند.

 تستوسترون (Testosterone)

تستوسترون از قوی‌ترین استروئیدهای آندروژنی است که مقدار آن درمردان ۱۰ برابر زنان است. استروئیدهای آندروژنی روی تمام بافت‌های بدن اثر می‌گذارند و دارای دو عمل آندروژنی و آنابولیکی است. عمل آندروژنی مسئول تغییرات صفات ثانویه جنسی همراه با بلوغ جنسی، تحریک اسپرماتوژنوزو افزایش توده عضلانی همراه با بلوغ می‌باشد.

تستوسترون در خاصیت آنابولیکی، مانند هورمون رشد سبب احتباس ازت در بدن و افزایش سنتز پروتئین‌ها و تجمع آن در بعضی نسوج به خصوص عضلات بدن می‌شود، لذا رشد و قدرت عضلانی پس از بلوغ افزایش می‌یابد و وضعیت خاص مردانه را ایجاد می‌کند. تستوسترون همچنین سبب احتباس مختصر کلسیم، فسفر، سدیم، کلر و آب می‌شود. از طرفی سبب افزایش میزان متابولیسم پایه بدن شده و در خون‌سازی نیز دخالت دارد. تستوسترون به دلیل همین خاصیت آنابولیکی و قدرت ساختن پروتئین به شدت مورد استفاده ورزشکاران است.

استفاده ازآندروژن‌ها توسط ورزشکاران توصیه نمی‌شود، زیرا فرضیه‌ای که این داروها به طور قابل ملاحظه‌ای کارایی ورزشکاران را با افزایش دادن قدرت عضلانی زیاد می‌کند ثابت نشده و برخلاف واقع است ازطرف دیگر بروز عوارض کشنده‌ای همچون مسمومیت‌های کبدی و سرطان کبد بر هرگونه فایده احتمالی آندروژن‌ها غلبه داشته و استفاده از آنها را در ورزشکاران نامطلوب می‌سازد.

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir