طب سوزنی روش درمانی سنتی چین است. همان طور که طب سنتی ایران را طب «بوعلی سینایی» و طب سنتی هند را «آیورودا» می‌گویند. طب سوزنی در اسطوره‌ها جای دارد و تاریخچه آن به هزاران سال پیش برمی‌گردد. قدمت این طب به قدری است که بقایای آن را می‌توان از عصر حجر پی گیری کرد.
چینی‌های باستان معتقد بودند که بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان، دارای کالبدی انرژتیک است و انرژی در کانال هایی به نام مردین جریان دارد. جالب است بدانید که امروزه توسط روش‌هایی خاص، این کانال‌ها قابل رویت شده‌اند.
همان‌طور که آب در رودخانه‌ها جریان دارد، انرژی نیز در کانال‌ها (مردین‌ها) در گردش است. تا زمانی که انرژی جاری است و مانعی در سر راه آن قرار نگرفته، مثلا در دوران کودکی، بیماری وجود ندارد. ولی همین طور که ما بزرگتر می‌شویم و تحت تاثیر عوامل خارجی و داخلی مانند مواد شیمیایی محیطی، تغذیه نامناسب، استرس، آلودگی صوتی، عدم تحرک و ... قرار می‌گیریم، این آلودگی‌ها مانند زباله‌هایی جریان انرژی را متوقف یا کند می‌کنند و در نتیجه بیماری شروع می‌شود.
قدمت طب سوزنی (Acupuncture) به بیش از 2500 سال پیش و به کشور چین باز می‌گردد. قدیمی‌ترین متنی که در توصیف طب سوزنی یافت شده است، متعلق به سال 1127 قبل از میلاد مسیح است. جادوگران به جای استفاده از سوزن، قطعات تیز سنگ را بکار می گرفتند. در سال 26 میلادی بود که نخستین کتاب در شرح طب سوزنی در چین نگاشته شد.
استفاده از طب سنتی تا قرن‌ها به آسیا محدود بود تا اینکه فرانسوی‌ها در قرن 16میلادی با آن آشنا شدند و استفاده از آن را در اروپا گسترش دادند. بین پزشکان مختلف در صحت و سقم طب سوزنی اختلاف نظر وجود داشت تا اینکه سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال 1975 استفاده از طب سوزنی در تشخیص و درمان بیماری‌ها را رسما تایید کرد. شاید بتوان آنرا یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال کاربردی‌ترین روش‌های طبابت دانست که در حال حاضر در قرن 21ام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شناخت دوباره این طب را به جرات می‌توان مدیون روزنامه نگار مجله نیویورک تایمز یعنی جیمز رستون (James Reston) که در سال 1971 طی مقاله‌ای به بررسی روش‌های طبابت در چین که توسط سوزن انجام می‌شد، دانست.
سوزن‌هایی که در این طب از آن استفاده می‌شود فلزی هستند و تقریبا به قطر چند تار موی سر می‌باشند. بیمارانی که این روش درمان را برای خود انتخاب می‌کنند اظهارات متفاوتی دارند، اما در مجموع اغلب آنها بیان می‌کنند که هنگام فرو کردن سوزن به بدنشان احساس درد زیادی نمی‌کنند. معمولا تجربه و تخصص پزشک معالجه در استفاده از سوزن می‌تواند میزان درد حاصله را کاهش یا افزایش دهد.
سازمان مدیریت تغذیه و داروی آمریکا (FDA) در سال 1996 استفاده از سوزن‌های مخصوص برای این نوع از روش درمان را تایید کرد. این سوزنها باید استریل باشند و می‌توان هریک از آنها را برای یک و فقط یک بیمار استفاده کرد. همچنین قبل از هر بار استفاده از سوزنها باید آنها را با الکل یا مواد ضدعفونی‌کننده تمیز کرد.
بسیاری از پزشکان اعتقادی به این نوع از روش طبابت ندارند و برعکس بسیاری دیگر با استناد به آمار بدست آمده از بهبود بیماران این روش را برای معالجه توصیه می‌کنند. آزمایش‌ها نشان می‌دهد این روش می‌تواند برای کاهش درد پس از جراحی، شیمی درمانی، جراحی‌های دندان و ... بسیار موثر واقع شود.
تعریف
در اصل اصطلاح Acupuncture تشریح‌کننده مجموعه ای از روش‌ها است که توسط آن نقاطی از بدن برای دریافت نتایج مورد نظر با روش‌هایی خاص مانند استفاده از سوزن تحریک می‌شود. طب سوزنی امروزه با استفاده از فرو کردن سوزن‌های خاصی به درون بدن از طریق پوست توسط دست و یا حتی جریان الکتریسیته انجام می‌شود.
در نظر اول این باور کردنی نیست که پزشکان قادرند با استفاده هدفمند از سوزن‌های کوچک، آلام تحمل ناپذیری همچون سردرد شدید، کمردرد مزمن یا دردهای مفصلی به علت آرتروز را از میان ببرند. این روش درمانی بسیار قدیمی که زادگاه آن کشور چین است، بیماران را بدون استفاده از دارو از دردهایی رهایی می‌بخشد که سالها آنها را رنج داده‌اند.
تشخیص در طب سوزنی کار بسیار دشواری است. از بیماری که مراجعه می‌کند باید یک شرح حال مفصل در مورد تمام اعضای بدن گرفت و او را از نظر روحی روانی سنجید. معاینه از نحوه‌ی صحبت کردن، راه رفتن، نشستن روی صندلی، رنگ و حالت چهره، ناخن‌ها و لب‌ها شروع می‌شود و با معاینه‌ی نبض و زبان ادامه می‌یابد. معاینه‌ی زبان در طب سوزنی اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان از روی معاینه‌ی زبان به بسیاری از بیماری‌های فرد پی برد. رنگ زبان، شکل آن، نوع بار روی زبان و محل قرار گرفتن آن، تورم زبان و حس خطوطی که بارها هریک از ما روی زبانمان مشاهده کرده‌ایم و از آن سرسری گذشته‌ایم، می‌تواند به تشخیص کمک کند.
بر اساس تشخیصی که پزشک برای بیمار در نظر گرفته است، مبادرت به انتخاب یک سری از نقاط می‌کند که بین 10 تا 15 و گاهی کم‌تر یا بیشتر است. چینی‌های قدیم نقاطی را روی بدن کشف کرده‌اند که تحریک آنها می‌تواند اثرات درمانی روی ارگان‌های درونی بدن بگذارد. این که آنها چطور به این دانش دست یافته‌اند نیز شگفت‌انگیز است. مثلا نقاط اطراف قوزک پا مربوط به کانال کلیه و مثانه است و یا نقاطی در زیر زانو مربوط به کانال معده است.
درمان هفته‌ای 2 تا 3 مرتبه و هر دوره‌ی درمانی 12 جلسه است. ممکن است بعضی از بیماران به دو یا سه دوره‌ی درمانی نیاز داشته باشند و این بستگی به مزمن بودن بیماری‌شان دارد. هر جلسه‌ی درمانی حدود 1 تا ۱/۵ ساعت طول می‌کشد.
علاوه بر طب سوزنی، آموزش تغذیه‌ی سالم، حرکات ورزشی مناسب، استفاده از گیاهان دارویی و مکمل‌های غذایی نیز به کمک طب سوزنی می‌شتابند. نکته‌ی مهم در درمان این است که علاوه بر محل سوزنها، جهت، عمق نفوذ و نحوه‌ی حرکت دادن سوزنها در بدن نیز بسیار مهم است.
توجه کنید که طب سوزنی درمانی بدون درد است و هیچ عارضه‌ای ندارد و امروزه استفاده از سوزن‌های یک بار مصرف، کار پزشکان و بیماران را بسیار راحتتر کرده است. تا اوایل دهه‌ی 70 میلادی بیشتر پزشکان مکانیزم طب سوزنی را مثل دارونماها فرض می‌کردند و بیشتر اثرات روانی را در بهبود اشخاص دخیل می‌دانستند، ولی اثرات مفید طب سوزنی در دامپزشکی و روی بچه‌های خیلی کوچک که تلقین پذیر نیستند، این نظریه را رد می‌کرد. در سه دهه‌ی اخیر طب سوزنی جایگاه ویژه‌ای در اروپا و آمریکا پیدا کرده است به طوری که در چندین دانشگاه معتبر اروپا و آمریکا تدریس می‌شود و مورد قبول سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی آمریکا است.
بیماری‌های قابل درمان با آن
- دردهای حاد و مزمن (کمردرد، سیاتیک، درد زانو، آسیب های ورزشی)
- بیماری‌های روحی روانی
- کاهش و افزایش وزن
- مشکلات گوارشی
- مشکلات تنفسی
- کنترل وزن
چگونه کار می‌کند؟
در طب سنتی چین که به TCM به معنی Traditional Chinese Medicine معروف است، بدن انسان تحت تاثیر دو نیروی مخالف هم به نام‌های یین و ینگ (Yin & Yang) قرار دارد. Yin به صفاتی چون سردی، آرامی و در کل حالت غیر فعال بر می‌گردد. در حالی که Yang به صفاتی چون گرمی، هیجان و فعال بودن نسبت داده می‌شود.
در این نگرش، سلامت بدن هنگامی حاصل می‌شود که میان این دو نیرو تعادل برقرار باشد و عدم تعادل این دو نیرو باعث می شود که جریان حیاطی در بدن که به Qi ("چی" تلفظ می‌شود) معروف است مختل شود. این جریان از راه‌ها و نقاط خاصی در بدن گذر می‌کند. تعداد 12 عدد از این مسیرها و نقاط بعنوان نقاط اصلی و تعداد 8 عدد بعنوان نقاط سطح دوم معرفی می‌شوند، در مجموع بیش از 2000 نقطه نیز دیگر به آنها متصل می‌باشد.
اساس طب سوزنی بر تحریک این نقاط استوار است که می‌تواند جریان Qi در بدن را کنترل نماید. اینکه مدل چینی‌ها برای بدن درست است یا خیر جای بحث دارد اما دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که تحریک این قسمت‌های بدن می‌تواند روی وضعیت شیمایی و عصبی مغز تاثیر بگذارد و در نهایت منجر به عکس‌العمل‌هایی مانند کاهش درد، تغییر فشار خون و ... شود و در نهایت سلامت بیمار را منجر شود.
درمان بیماری‌ها
تحقیقات نشان می‌دهد که طب سوزنی توانایی کاهش و حتی برطرف کردن انواع درد را داشته و می‌تواند توانایی‌های قسمت‌های مختلف بدن افراد را بالا ببرد. دردهای مفصلی بخصوص در ناحیه دست و شانه و گردن، درد مهره‌های کمری، آلرژی، آرتروز، میگرن، بی‌خوابی‌ها و برخی اختلالات روحی - روانی بخوبی با طب سوزنی پاسخ می‌گیرند.
همچنین شواهد بسیاری موجود است که طب سوزنی می‌تواند در معالجه بیماری‌هایی چون اعتیاد به مواد مخدر، فعال کردن دوباره ماهیچه‌های تنبل، آسیب‌های بافت نرم، انواع آسم و تنگی نفس، بیماری‌های گوارشی، شب ادراری و فلج بعد سکته مغزی به عنوان یک راه حل و یا حداقل در کنار درمان دارویی استفاده شود. آزمایش‌ها نشان می‌دهد این روش می‌تواند برای کاهش درد پس از جراحی، شیمی درمانی، جراحی‌های دندان و ... بسیار موثر واقع شود.
عوارض
در صورت استفاده صحیح از این تکنیک هیچ عارضه‌ای ایجاد نخواهد شد. اما بدنبال ورود افراد غیر حرفه‌ای و غیر متخصص در این کار، احتمال عفونت و آسیب اعضای بدن وجود دارد. از عوارض دیگر طب سوزنی موارد زیر را می‌توان نام برد:
- خونریزیها یا کبودی‌های کوچک (در مورد درصد کمی از بیماران، ممکن است، ظاهر شوند.)
- امکان انتقال ایدز و هپاتیت ب در صورت استفاده از سوزن‌های غیر استریل و غیر یکبار مصرف.
- ضعف و بیحالی و غش کردن بیمار در صورت تحریک نقاط ممنوعه.
- درمان نشدن و حتی ایجاد مشکلات جدید در صورت تحریک نادرست نقاط که همه این عوارض در صورتی که درمان توسط متخصص طب سوزنی انجام شود به صفر می‌رسد.
برای پیشگیری از بروز عوارض عفونی سوزنها باید استریل باشند و می‌توان هریک از آنها را برای یک و فقط یک بیمار استفاده کرد. همچنین قبل از هر بار استفاده از سوزنها باید آنها را با الکل یا مواد ضدعفونی کننده تمیز کرد.
عناصر پنج‌گانه
شیوه طب سوزنی عناصر پنج گانه، نوع باستانی طب سوزنی است که به درمان تمام لایه‌های وجود شخص یعنی بدن، ذهن، قلب (احساسات) و روح می‌پردازد. عناصر پنج‌گانه باستانی، دیدگاه ظاهرا ساده و در درون پیچیده چینیان باستان را بر رابطه تنگاتنگ انسان و تمام مظاهر طبیعت به نمایش می‌گذارد.
از دیدگاه چینیان باستان در طب سوزنی جهان مادی از 5 عنصر تشکیل شده است. این عناصر در حال واکنش با یکدیگر هستند. بدن ما نیز جزئی از این جهان است، بنابراین از همین 5 عنصر تشکیل شده است. در همه این عناصر دو فلب یین و یانگ وجود دارد که در حال مقابله دائم هستند و انرژی جی را جاری می‌کنند. این پنج عنصر آتش، خاک، فلز، آب و چوب هستند. هر یک از این عناصر در شکل گیری وجود و شیوه عمل ما در زندگی موثرند. یک متخصص طب سوزنی عناصر پنج گانه، بخوبی از قوانین طبیعت آگاه است و می‌تواند از آنها برای تشخیص بیماری کمک بگیرد و به درمان کامل بیمار بپردازد.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
