گاسپارد مونژ کنت د پلوس، ریاضیدان فرانسوی، به عنوان مخترع هندسه ترسیمی، و پدر هندسه دیفرانسیل شناحته می‌شود. او در طول انقلاب فرانسه به عنوان وزیر نیروی دریایی خدمت کرد و در اصلاح سیستم آموزشی فرانسه مشارکت داشت و به تأسیس مدرسه پلی تکنیک کمک کرد.
مونژ به پژوهش در بعضی از شاخه‌های هندسه، نظریه معادلات دیفرانسیل جزئی و مسائل فیزیک، شیمی و فناوری پرداخت.
زندگی
گاسپار مونژ در ۹ می سال 1746 در شهرکوچک بون واقع در فرانسه متولد شد. مونژ تا سن شانزده سالگی به تیز کردن چاقو و قیچی و غیره می‌پرداخت. وی با وسایلی که به دست خود ساخته بود نقشه بزرگی از وطن خود تهیه کرد که مورد توجه و تحسین فراوان واقع شد و نقشه او را در فرمانداری نصب کردند.
معلمین او پس از مشاهده نقشه گفتند او داناتر از آن است که شاگرد ما باشد و او را برای تدریس فیزیک به مدرسه کشیشان شهر لیون فرستادند. او دستیار سارل بوسو، استاد ریاضیات شد و در سال 1768 مونژ، جانشین او شد. اگر چه مقام استادی نداشت، اما سال بعد به عنوان مدرس فیزیک تجربی در مدرسه جای آبه نوله را گرفت.
در این سمت‌های دوگانه مونژ نشان داد که ریاضیدان و فیزیکدانی توانا، طراحی با استعداد، آزمایشگری ماهر و معلمی در تراز اول است. مونژ به مطالعه بعضی از شاخه های هندسه دوباره جان بخشید و کار وی نقطه شروع شکوفایی فوق العاده آن رشته در سده نوزدهم بود علاوه بر این پژوهشهای وی به رشته های دیگر تحلیل ریاضی خصوصاً به نظریه معادلات دیفرانسیل جزئی و مسائل فیزیک، شیمی و فناوری کشیده شد.
مونژ که معلمی نامدار و رئیس مدرسه‌ای بی‌نظیر بود، مسئولیت‌های مهم اداری و سیاسی را در طول انقلاب و دوره امپراتوری بر عهده گرفت. بنابراین وی یکی از مبتکران ریاضیدانان عصر خود بود. مونژ خیلی زود کارهای شخصی خود را آغاز کرد پژوهشهای دوره جوانی او (1766-1772) بسیار متنوع اما جلوه خصوصیاتی بودند که نشانه استعداد کامل وی بود: از جمله حس تند و تیز درک واقعیت هندسی، علاقه به مسائل عملی، توانایی عظیم تحلیلی و توجه به جنبه های متعدد تحلیلی هندسی.
میراث و خدمات
در جریان سالهای 1777 تا 1780 مونژ عمدتاً به فیزیک و شیمی علاقمند بود و مقدمات تهیه آزمایشگاه شیمی مجهزی را برای مدرسه مهندسی فراهم آورد. انتخاب شدنش به عضویت فرهنگستان علوم به عنوان «هندسه دان دستیار» در سال 1780 زندگی مونژ را دگرگون ساخت. زیرا وی را مجبور کرد که براساس منظمی در پاریس اقامت کند در پاریس در طرحهای فرهنگستان شرکت کرد و مقاله هایی درباره فیزیک و شیمی و ریاضیات تنظیم و عرضه نمود.
فهرستی از مطالبی که به فرهنگستان تقدیم کرد گواه بر تنوع آنهاست:
- ترکیب اسید نیتریک
- تولید سطوح منحنی
- معادلات تفاضلی نامتناهی، و معادلات دیفرانسیل جزئی
- انعکاس مضاعف و ساختار اسپات ایسلند
- ترکیب آهن، فولاد و چدن
- تأثیر جرقه های برقی بر گاز بیوکسید کربن
- پدیده موئینگی
- علل بعضی از پدیده های هواشناختی
- بررسی در نورشناسسی فیزیولوژیک.
وقتی که انقلاب در 1789 آغاز شد مونژ در زمره شناخته شده‌ترین دانشمندان فرانسوی بود. او که عضو بسیار فعال فرهنگستان علوم بود شهرتی در ریاضیات و فیزیک و شیمی کسب کرده بود به عنوان ممتحن دانشجویان افسری نیروی دریایی، شاخه‌ای از مدارس نظامی فرانسه را رهبری می‌کرد که در آن زما عملاً تنها مؤسسات نظامی بودند که تعلیمات علمی شایسته‌ای به دانشجویان خود می‌دادند و این مقام، وی را در هر بندری که از آن دیدار می‌کرد با دیوانسالاری در تماس می‌گذاشت که اندکی بعد تحت مدیریت او قرارمی‌گرفتند. این مقام همچنین وی را قادر ساخت که معدن‌های آهن، کارخانه ذوب آهن و کارخانه‌های دیگر را ببیند و بدین ترتیب در کار فلز پردازی و مسائل فناوری خبره و صاحب‌نظر شود. علاوه بر این اصلاح مهمی که در 1776 در روش تعلیم در مدارس نیروی دریایی انجام داده بود وی را برای تلاش‌هایی آماده ساخت که در زمان انقلاب برای تازه کردن روش‌های علمی و فنی بر عهده گرفت.
در سال 1794 مسئولیت تأسیس مدرسه مرکزی کارهای عامه (که بعداً به مدرسه پلی‌تکنیک تبدیل شد) به وی محول گردید. مونژ که در سال 1794 به عنوان معلم هندسه ترسیمی منصوب شد بر عمل تربیت سرکارگران آینده نظارت کرد و هندسه ترسیمی را در «دوره های انقلابی» که برای تکمیل تربیت دانشجویان آینده طراحی شده بودند تدریس نمود و یکی از فعال‌ترین عضوهای شورای مدیریت بود.
این مدرسه پس از دو ماه تأخیر که بر اثر مشکلات سیاسی پیش می آمد در سال 1795 به نجومی منظم شروع به کار کرد. هر چند وظایفی که به عنوان سناتور به عهده مونژ محول شد موجب گردید که او چند بار از درس‌هایش در مدرسه پلی‌تکنیک دور شود ولی از علاقه شدیدش به مدرسه هیچ کاسته نشد. مراقبت دقیق در پیشرفت دانشجویان داشت و کارهای پژوهشی آنان را دنبال می‌کرد و دقت خاصی به برنامه تعلیمات مبذول داشت. بیشتر آنچه مونژ در این دوره منتشر کرد برای دانشجویان مدرسه پلی‌تکنیک نوشته شده بود. موفقیت گسترده کتاب او بنام (هندسه ترسیمی) (1799) باعث اشاعه سریع این شاخه جدید هندسه هم در فرانسه و هم در خارج از آن شد. این اثر چند بار تجدید چاپ شد.
کار عملی مونژ ریاضیات (شاخه‌های گوناگون هندسه و تحلیل ریاضی)، فیزیک، مکانیک و نظریه ماشین‌ها را در بر می‌گرفت اگرچه اطلاع از جزئیات خدمات مونژ به فیزیک بسیار ناچیز است زیرا وی هرگز اثر عمده‌ای در این زمینه منتشر نساخت. خدمات اصلی وی متمرکز بودند بر نظریه گرما، صوت، برق ساکن، نورشناسی (نظریه سرابها) مهمترین پژوهش مونژ در شیمی مربوط بود به ترکیب آب.
خیلی زود در سال 1781 وی ترکیب اکسیژن با هیدروژن را در لوله اکسیژن سنج تحقق بخشید و در سال 1783 همزمان با لاووازیه و بی ارتباط با او آب را ترکیب کرد. با این که اسباب مونژ بسیار ساده‌تر بود تنایج اندازه‌گیری‌هایش دقیق‌تر بودند. در قملرو تجربی در سال 1784 مونژ با همکاری کلوله برای نخستین بار موفق شد که گازی را مایع سازد و آن را انیدرید سولفورو (بیوکسید گوگرد) بود.
سرانجام بین سالهای 1786 و 1788 مونژ با برتوله و اندرمونه در اصول فلز پردازی و ترکیب انواع آهن و چدن و فولاد به پژوهش پراخت.
مونژ مردی شجاع و از دوستان ناپلئون بود و در سال 1798 به اتفاق او به کشور مصر رفت در این سفر ناپلئون روانه سنت هلن گردید مخترع هندسه ترسیمی و ایجاد کننده اصلی مدرسه پلی تکنیک هم تمام عناوین خود را از دست داد و از آکادمی رانده شد.
مرگ
مونژ در بیست و هشتم سال 1818 در هفتاد و دو سالگی در پاریس درگذشت. مخترع هندسه ترسیمی میراثی عظیم از خود به جا گذاشت زیرا ساختن ماشیهای مدرن و عمارات عظیم بدون کمک آن ممکن نیست.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
