مارها

مارها موجوداتی مرموز هستند و با وجود آنکه اغلب مردم از آنها وحشت دارند از پر طرفدارترین جاندارانی می باشند که می خواهیم راجع به آنها اطلاعات کسب کنیم.
تا کنون بیش از 3000 گونه از این موجودات شناسایی شده اند که در این میان فقط حدود 700 گونه آنها سمی می باشند و از میان آنها فقط 50 گونه خطرناک بوده و میتوانند برای انسان مشکل ساز باشند. در ضمن باید بدانیم که مارهایی که سمی هم نیستند ممکن است شما را گاز بگیرند که در اینصورت جای هیچ نگرانی نیست.

برای بدست آوردن ایده از میزان خطر مارها می توان به آمار مراجعه کرد، بعنوان مثال در ایالات متحده سالانه بیش از 40 هزار مورد مرگ در اثر تصادفات رانندگی وجود دارد در حالی که بر اثر مار گزیدگی بطور متوسط فقط تعداد 15 مرگ گزارش می شود.

گرچه مارها دارای پا نیستند ولی قادرند بسیار سریع حرکت کنند و اغلب شناگران خوبی هستند . همه مارها گوشتخوارند و طعمه خود را توسط حس بویایی و یا حس ارتعاش ، شکار می کنند. آنها تمام شکار خود را با جابه جا کردن آرواره پایینی و گشودن دهان بطور وسیع به یکباره می بلعند . اکثر مارها مانند دیگر خزندگان تخم می گذارند.

استخوان بندی مار

مارها کجا را برای زندگی انتخاب می کنند؟

این موجودات بجز در قطب جنوب تقریبا" در سایر قسمت های دنیا وجود دارند. اغلب مارها روی زمین یا زیر آن زندگی می کنند اما برخی از انواع آنها هم وجود دارند که درختان یا آب را محل زندگی خود انتخاب می کنند. کنار رودخانه ها باتلاقها نیز از جمله مکانهای مورد علاقه برای زندگی این خزندگان می باشد. گونه های جالبی از مارها در آسیای جنوب شرقی مشاهده شده است که توانایی پریدن نیز دارند و بسادگی از شاخه درختی به شاخه دیگر می پرند.

نحوه شکار

بزرگترین دلیل ترس مردم از مارها عدم شناخت دقیق می باشد. در این شکل مادر و فرزندی راملاحظه می کنید که یک پیتون در دست دارند. خطر مارها را می توان به دو دسته تقسیم کرد، اول آنهایی که با سم خود می توانند باعث مشکلاتی در سیستم عصبی یا گردش خون طعمه شوند و دسته دوم آنهایی که با قدرت ماهیچه های خود می توانند طعمه را تحت فشار قرار دهند یا خفه کنند. این نوع از مارها با آرامش خیال آنقدر منتظر می مانند تا طعمه به آنها نزدیک شود و سپس در زمان مقتضی خود را به دور آن پیچیده آنقدر فشار می دهند تا جانور - یا انسان ! - از نفس کشیدن باز ایستد. در حالی که مارهای سمی پس از تزریق یا پاشیدن سم به طعمه منتظر می مانند تا طعمه از پای در آید.
پس از ازپای در آوردن طعمه چه با سم و چه از طریق فشار دادن، از آنجایی که مارها دندان برای جویدن یا خرد کردن ندارند مجبور هستند که طعمه خود را درسته ببلعند و سپس توسط ترشحات معده آنرا هضم کنند.

غذای مورد علاقه مارها

با توجه به اندازه و ابعاد، یک مار عادی ممکن است انواع کرم، حشرات، انواع موش، انواغ تخم مرغ سایر حیوانات، قورباغه و ... را بعنوان غذا برای خود انتخاب کند.اما مارهایی که جثه بزرگتری دارند ممکن حیواناتی در ابعاد خود را نیز ببلعند بعنوان مثال یک پیتون (Python) با وزن 70 کیلوگرم بسادگی می تواند یک حیوان 70 کیلوگرمی را بلعیده و هضم کند.

تولید مثل

اغلب مارها بوسیله تخمگذاری تولید مثل میکنند. تخم مارها بسیار سفت می باشد و حالت چرم مانند دارد بگونه ای که در برخی موارد نوزادان بدون کمک مادر نمی توانند از تخم بیرون بیایند. دلیل نرم بودن پوسته تخم آن است که مارهای ماده برای حفاظت از تخم ها اغلب آنها را در بدن خود تا هنگام تولد نوزادان نگاه می دارند. جالب است بدانید که اغلب بچه مارها در قسمت جلوی سر خود به هنگام بیرون آمدن از تخم دندان خاصی دارند که به Egg Tooth معروف است و توسط آن قاعدتا" باید بتوانند پوسته تخم را پاره کنند.

انواع مارها

• مارهای چمباته زن
• مارهای زهری

مارهای چمباته زن

مارهای چمباته زن بزرگترین مارهای دنیا هستند و شامل پیتونها و بواها می باشند. آنها غیر سمی هستند و حیوانات دیگر را با فشار دادن و له کردن از پا در می آورند. مارهای جمع شونده دور شکار خود می پیچند و بتدریج حلقه راتنگ تر می کنند تا حیوان خفه شود آنها نیز مانند مارهای دیگر قادر به جویدن نیستند و شکار خود رابه یکباره می بلعند.

مارهای زهری

حدود 700 گونه از 3200 گونه مارهای دنیا زهری هستند و شامل چندین مار هستند که می توانند انسان را به هلاکت برسانند . یک مار زهری سم خود را از طریق نیشهایش که یا توخالیند و یا شیار دارند تزریق می کند. وقتیکه زهر تزریق شد مار به انتظار می نشیند تا قربانیش قبل از بلعیده شدن بمیرد.

کبری هندی : این کبری گردن خود را پهن می کند تا وحشتناکتر جلوه کند.

انواع مارها از لحاظ نوع سم

۱- بعضی از مارها دندان سمی در جلو و دندانهای ریز را در عقب دارند نوع شکل دندانهای سمی این نوع از مارها به صورت لولای شیاردار می باشد. مانند: مار کبری
۲- مار دم پهن دریائی دندانهای ریز را ندارند و فقط دندان سمی دارند این نوع از مارها نیز بسیار خطرناک هستند. مانند: افعیها
۳- نمونه سوم مارهای هستند که ابتدا دندان ریز قرار دارد سپس دندانهای سمی. این نوع از مارها را به دلیل اثر کمتر دندان سمی مارهای نیمه سمی می گویند.

انواع سم های مارها

شامل هموتوکسین -نوروتوکسین -هموراژیک - میوتوکسین و ترکیبی (Mixture )

چند گونه مار :

• مار قهوه ای استرالیایی
• پیتون فرشی
• مار مرجانی
• مار آبی زیتونی

مار قهوه ای استرالیایی

این مار سمی متعلق به گروه کبری ها است و گونه ای مهاجم و سریع است. وقتیکه به طعمه خود حمله ور می شود ، او را پشت سر هم می گزد و دندانهای نیش بلندی که در جلوی دهانش قرار دارند ، در بدن شکار فرو می کند. نوزادان این مار به شکل راه راه هستند ولی نوع بالغ ، قهوه ای رنگ و یا سبز تیره است.

اسم علمی: دیمانسیا تکستیلی
اندازه: قد تا 1/2 متر (7پا)
محل زیست: تیغستانها ، چمنزارهای خشک و سنگلاخی.
پراکندگی: شرق استرالیا ، ولز جنوبی جدید و کونیزلند.
نحوه تولید مثل: ماده ها تا 50 تخم می گذارند . بعداَ مارهای نوزاد به طول 15 سانتیمتر (6اینچ) از آنها بیرون می اید.
رژیم غذایی: مارمولک ، پرندگان و پستانداران کوچک.

پیتون فرشی

این مار استرالیایی ، در شب به شکار می پردازد .او با کمین کردن بر روی زمین یا روی درخت طعمه خود را غافلگیر می سازد. پیتونهای فرشی بدنشان از دیگر پیتونها کشیده تر است و دارای دمی گیر کننده هستند که می توانند با آن شاخه را محکم بگیرند . آنها از حیوانات کوچک تغذیه می کنند و بجای فشار دادن شکار عموماَ با گاز گرفتن شکار خود را از پا در می آورند.

اسم علمی: مارلیا ارگس
اندازه: قد تا 6/3 متر (11پا)
محل زیست: جنگلها ، تیغستانها ، معمولاَ نزدیک آبها
پراکندگی: استرالیا ، گینه نو
نحوه تولید مثل: ماده در حدود 40 تخم می گذارد و بعد روی آنها می خوابد.
رژیم غذایی: پرندگان ، پستانداران کوچک.

مار مرجانی

این مار ، بر خلاف بیشتر مارها که به خوبی در محیط خود استتار هستند ، به اسانی قابل دیدن می باشد. احتمالاَ رنگهای روشن روی بدنش به حیوانات دیگر اخطار می کند که او سمی است. مارهای مرجانی روی زمین شکار می کنند . در جنگلها به آهستگی به جلو حرکت می کنند و گاهگاهی سر خود را به زیر برگها می برند و به دنبال حیوانات کوچک می گردند.

اسم علمی: میکروروس نیگروسینکتوس
اندازه: قد تا 91 سانتیمتر (3پا)
محل زیست: جنگلهای خشک و مرطوب استوایی
پراکندگی: نواحی مرکزی آمریکا ، نواحی شمالی آمریکای جنوبی.
نحوه تولید مثل: ماده در حدود 10تا20 تخم می گذارد.تخم ها بعد از چند هفته می شکنند و نوزاد بیرون می آید.
رژیم غذایی: قورباغه ، مارمولک و مارهای کوچک

مار آبی زیتونی

مانند مارهای آبی دیگر ، مار ابی زیتونی ، دمی پهن دارد که از آن برای جلو راندن خود در اب استفاده می کند . او از ماهی تغذیه می کند و سمی فوق العاده کشنده دارد که می تواند در عرض چند ثانیه طعمه اش را از پا در آورد . مارهای آبی هوا تنفس می کنند و مجبورند در فواصلی معین به سطح آب بیایند.

اسم علمی: آیپیوسوروس لائویس
اندازه: قد تا 5/1 متر (5پا)
محل زیست: صخره های مرجانی ، آبهای کم عمق
پراکندگی: اقیانوس هند ، غرب اقیانوس ارام
نحوه تولید مثل: ماده زایمان می کند و هر بار تا 6 نوزاد به دنیا می آورد.
رژیم غذایی: ماهی

گونه های دیگری از مارها

• پشت الماسی غربی
• افعی آمریکای جنوبی
• بوای درختی سبز
• مامبای سبز شرقی

حقایقی راجع به مارها

• بزرگترین مارها در دنیا متعلق به خانواده‌ای هستند بنام اژدرماران (Boidae) که اژدرمار (بوآ) و افعی نیز از این خانواده هستند. طول برخی از این مارها از 0.6 متر تجاوز نمی‌کند. اما تعدادی از انواع آنها هستند که طول آنها به بیش از 9 متر میرسد.
• بزرگترین مار دنیا پیتون مشبک که ماری چمباتمه زن است از جنوب شرقی آسیاست او می تواند تا طول 10 متر (33 پا) یا بیشتر رشد کند.
• یکی از بزرگترین قاتلان انسان افعی آفریقایی و هندی است.زهر این مار سالیانه باعث مرگ ده هزار نفر می گردد. حدود 30 درصد از افرادی که توسط این مار گزیده می شوند می میرند.
• مارهایی که در دریا زندگی می‌کنند دارای آبشش نیستند و برای تنفس مجبور هستند که به سطح آب بیایند. اما با این حال توانایی آن را دارند که ساعتها زیر آب بدون آنکه روی سطح آب بیایند، بمانند. آنها توانایی آن را دارند که در این مدت از اکسیژن محلول در آب استفاده کنند.
• یک مار بزرگ پیتون می‌تواند یک موجود زنده به وزن 70 کیلوگرم را به راحتی ببلعد، اما هضم این لقمه ممکن است برای او بسیار دشوار باشد.
• مارها دارای حس بویایی بسیار قوی هستند و از آن برای جستجو و شکار استفاده می‌کنند. علاوه بر این برخی از انواع مارها با تشخیص حرارت بدن طعمه، آن را ردیابی و شکار می‌کنند.
• بسیاری از گونه‌های مار از جمله مار کبری از طریق ارتعاشات هوا نمی‌توانند چیزی بشنوند. برعکس آنها لرزش ناشی از حرکت یا صوت را از طریق بدن خود که روی زمین است احساس می‌کنند.
• مارها توانای حرکت با سرعت بالا را ندارند. بیشترین سرعتی که برای حرکت مارها ثبت شده‌است حدود 13 کیلومتر بر ساعت است.
• بیشترین طول عمری که برای یک مار مشاهده شده‌است کمتر از 30 سال است که مربوط به نوع آناکوندا (Anaconda) و کفچه‌مار سیاه است.
• سم مامبای سیاه (Black Mamba) باعت مختل شدن سریع اعصاب می‌شود و از قویترین سموم شناخته شده مارها است. برای همین اغلب پادزهرهای سم مار را از آن می‌سازند.
• مارها به دلیل کوچک بودن بخشی از مغزشان که وظیفه یادگیری را بعهده دارد هرگز توانایی یاد گیری ندارند.
• اغلب مارها حدود 200 دندان دارند که از آن برای نگهداری از طعمه خود استفاده می‌کنند. آنها به هیچ وجه به کمک این دندانها نمی‌توانند طعمه را بجوند چرا که این دندانها به سمت عقب متمایل هستند، اما با آنها گاز میگیرند.

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir