تابلوی نقاشی مونالیزا که به لبخند ژوکوند نیز شهرت دارد، شاهکار لئوناردو داوینچی هنرمند مشهور ایتالیایی است.
این اثر استثنایی در طول تاریخ چندین بار ربوده شده، و با اینکه ۵۰۰ سال از زمان خلقش می‌گذرد اما آسیب چندانی ندیده است. تابلوی مشهور لبخند ژوکوند به دلیل لبخند بسیار مرموز مونالیزا و همچنین سبک نوین نقاشی لئوناردو داوینچی در آن زمان، به شهرت جهانی رسید.
آغاز کار داوینچی برای کشیدن تابلو زیبای مونالیزا این پرتره مملو از رمز و راز به سال ۱۵۰۳ باز می‌گردد. این تابلو با ابعاد ۷۷×۵۳ سانتی‌متر از معروفترین کارهای داوینچی می‌باشد. نسخه‌ای را که او تهیه کرد از آنچه امروز به یادگار مانده بزرگتر بود. چرا که در گذر زمان دو ستون از طرفین چپ و راست این تابلو بریده شده است. به همین دلیل به هیچ وجه مشخص نیست که مونالیزا در این تابلو نشسته است.
همچنین باید اشاره کرد که بسیاری از قسمت‌های این تابلو به مرور زمان خراب و یا دوباره نقاشی شده است. اما با این وجود شخصیت اصلی نقاشی همچنان محفوظ مانده است. بعنوان مثال زمینه پشت که فضایی مه‌آلود را نمایش می‌دهد - که به آن تکنیک اسفوماتو (sfumato) گفته می‌شود - کاملا آشکار است و لبخند زیبا، جادویی و فریبنده او را برجسته‌تر می‌کند. هم اینک اصل تابلو در موزه لوور در فرانسه نگهداری می‌شود.
ریشه تاریخی
از تاریخ این چنین بر می‌آید که فردی بنام فرانسیسکو بارتولومئو (Francesco di Bartolommeo) از اشراف شهر فلوورانس از داوینچی خواسته است که پرتره همسر سوم خود یعنی لیزا آنتونیو ماریا (Lisa di Antonio Maria) را برای او نقاشی کند. داوینچی نزدیک به ۴ سال روی این اثر هنر کار کرد و پس از اتمام نقاشی در سال ۱۵۰۷ این تابلوی زیبا را به فرانسیسکو نفروخت، فلوورانس را ترک کرد و آنرا نزد خود نگاه داشت.
برخی معتقد هستند از آنجایی که لئوناردو تابلو را تمام نکرده بود آنرا به فرانسیسکو نفروخت و بسیاری دیگر معتقد هستند که لئوناردو عاشق این تابلو بود.
داوینچی در سال ۱۵۱۶ هنگامی که تابلو مونالیزا را در چمدان‌های خود داشت وارد فرانسه می‌شود و آنرا به پادشاه وقت فرانسه فرانسیس اول (Francis I) می‌فروشد. پس از آن به مرور زمان این اثر زیبا در شهرهای مختلف فرانسه نقل مکان می‌کند تا اینکه پس از انقلاب فرانسه، مونالیزا، موزه لوور فرانسه را بعنوان خانه خود انتخاب می‌کند.
ناپلئون با بی‌انصافی کامل آنرا از موزه برمی‌دارد و به اتاق خواب خصوصی خود می‌برد. پس از تبعید ناپلئون این اثر زیبا دوباره به لوور باز گردادنده می‌شود.
در ۲۱ آگوست سال ۱۹۱۱ تابلو مونالیزا توسط یک دزد ایتالیایی دزیده می‌شود و به ایتالیا آورده می‌شود. پس از گذشت ۲ سال این تابلو در زادگاه خود یعنی فلوورانس دیده می‌شود و پس از انجام برخی پروسه‌های اداری و قانونی تابلو دوباره به لوور بازگردانده می‌شود.
در سال ۱۹۵۶ شخصی اقدام به پاشیدن اسید به قسمت پایینی تابلو نمود که مرمت آن سال‌ها به طول انجامید. در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی شهرهای نیویورک، توکیو و موسکو میزبان این تابلو زیبا بودند.
آنچه بر این اثر هنری در طول تاریخ گذشته است مسئولین موزه لوور را بر آن داشته تا این تابلو ارزشمند را در پشت شیشه ضد گلوله تحت تدابیر شدید امنیتی نگهداری کنند و دیگر به هیچ وجه حق خروج آنرا از موزه برای نمایش در هیچ کشوری را ندهند.
فرضیه‌های دیگر درباره آن
- هویت مدل: گفته می‌شود مونالیزا، «لیزا گراردینی» همسر یک تاجر فلورانسی به نام «فرانچسکو دل جوکوندو» بوده است.
- خودنگاره: برخی نظریه‌ها ادعا می‌کنند که مونالیزا ممکن است خود داوینچی باشد در قالب زنانه!
- مادر داوینچی: فرضیه‌ای دیگر بیان می‌کند که چهره مونالیزا برگرفته از مادر داوینچی است.
جایگاه در تاریخ، هنر و فرهنگ
تابلوی مونالیزا شاهکار لئوناردو داوینچی است که به دلیل لبخند مرموز، تکنیک‌های هنری پیشرفته و تاریخ پرماجرا، به یکی از نمادهای جهانی هنر تبدیل شده است. مونالیزا به عنوان *شناخته‌شده‌ترین، پربازدیدترین و مورد تقلیدترین* اثر هنری جهان شناخته می‌شود.
به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی، مونالیزا را نمی‌توان با قیمت مشخصی ارزش‌گذاری کرد؛ برخی منابع آن را «بی‌قیمت» می‌دانند.
مونالیزا در قرن بیستم به نماد فرهنگ عامه تبدیل شد. از پوسترهای تبلیغاتی گرفته تا آثار هنری مدرن، بارها بازآفرینی شده است. هنرمندانی مانند مارسل دوشان و اندی وارهول نسخه‌های طنزآمیز یا انتقادی از مونالیزا خلق کرده‌اند.
مونالیزا در رمان‌ها، فیلم‌ها و حتی ترانه‌ها حضور دارد. مثلاً در فیلم «رمز داوینچی» نقش کلیدی در روایت داستان دارد. در شعر فارسی نیز گاهی از لبخند مونالیزا به عنوان استعاره‌ای از رازآلودی و زیبایی استفاده شده است.
ویژگی‌های هنری برجسته
- تکنیک سفوماتو: داوینچی از این تکنیک برای ایجاد سایه‌های نرم و انتقال تدریجی نور استفاده کرده که باعث عمق و واقع‌گرایی چهره شده است.
- ترکیب‌بندی متقارن: چهره مونالیزا دقیقاً در مرکز قاب قرار دارد و پس‌زمینه‌ای آرام و طبیعی آن را احاطه کرده است.
- لبخند مرموز: یکی از جذاب‌ترین عناصر تابلو که از زوایای مختلف، احساسات متفاوتی را منتقل می‌کند.
کشف معمای لبخند مونالیزا
از یک رایانه برای کشف معمای لبخند مونالیزا استفاده شد. این تالبو نقاشی توسط کامپیوتر دانشگاه آمستردام و با استفاده از نرم‌افزار تشخیص احساسات تحلیل شد. نتیجه این تحلیل حاکی از آن است که ۸۳ درصد این سوژه شاد، ۹ درصد آن منزجز، ۶ درصد آن تراسان و ۲ درصد آن عصبانی است. در این تحلیل، رایانه به بررسی انحناهای اطراف لب‌ها و چشمان سوژه پرداخته و روحیات او را کشف کرده است.
در سال 2003 یکی از پروفسورهای دانشگاه هاروارد گفت شیوه نگاه انسان هنگام دریافت اطلاعات بصری نشان می‌دهد لبخند مونالیزا فقط زمانی آشکار می‌شود که بیننده به سوی دیگر تابلو نگاه کند.
پرده برداری از راز آن
بر طبق نظر یک کارشناس هنری فرانسوی زمانیکه لئوناردو داوینچی شاهکار جاودانه خود مونالیزا را در قرن شانزدهم به تصویر کشید؛ این زن با چهره مرموز خود در انتظار تولد دومین پسرش بود. این کشف توسط دانشمندان کانادائی که با بکاربردن اشعه مادون قرمز و گرفتن عکس‌های سه بعدی از لایه‌های نفوذ ناپذیر رنگ‌های این پرتره گرفته‌اند انجام شده است . به گفته برنو موتین (Bruno Mottin) رئیس این موزه با آزمایشات دقیقی که از این تابلو به عمل آمده مشخص شده که این زن لباسی بر تن داشته که توسط تور مخصوصی محصور شده بود.
این نوع تور در قرن شانزده توسط زنانی که باردار بوده و یا بتازگی وضع حمل کرده بودند استفاده می‌شد. زن جوان با لبخند مرموزش صاحب پنج فرزند بود. به گفته موتین بر عکس تصورات عموم مونالیزا موهایش را آزادانه بر روی شانه‌هایش نریخته بلکه با استفاده از یک کلاه آنرا پوشانیده و فقط چند تار مو از اطراف کلاه نمایان است.
تاکنون کارشناسنان در نوشته‌های خود مونالیزا را متهم می‌کردند که اجازه داده از موهای ریخته روی شانه وی نقاشی شود و این امر همیشه باعث تعجب مورخین بود؛ زیرا در دوره رنسانس تنها زنان بی‌تقوا اجازه می‌دادند که موهای سرشان در انظار دیده شود. پس از این کشف جدید دانشمندان تاریخ دقیق به پایان رسیدن این تابلو را نیز تخمین زده‌اند که منطبق با تولد دومین فرزند پسر مونالیزا در سال ۱۵۰۳ میلادی می‌باشد.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.Donyaha.ir
