ماری فیرفکس سامرویل، ریاضیدان، نویسنده، و دانشمند اسکاتلندی بود. او ریاضیات و نجوم خواند و در سال 1835 او و «کارولین هرشل» به عنوان اولین زنان اعضای افتخاری انجمن سلطنتی نجوم انتخاب شدند.
ماری سومروایل در سال ۱۸۳۱ کتاب «مکانیسم آسمان‌ها» را به چاپ رساند که یک موفقیت بزرگ به حساب می‌آمد.
زندگی
ماری سامرویل در بیست و ششم دسامبر سال 1780 در شهر جدبری اسکاتلند به دنیا آمد. پدرش «سر ویلیام جورج فیرفکس» دریادار بود و تبعا مدت‌های طولانی دور از خانه و خانواده به سر می‌برد.
مادرش خواندن را به او آموخت، با این حال تا ده سالگی مدرسه‌ای نرفته بود، تا آنکه پدر یکباره دریافت دخترش را یک «وحشی» بی‌سواد بار آورده است. بدین ترتیب، او را روانۀ مدرسۀ دخترانۀ سطح بالایی در ماسلبری کرد. یک سال حضور پر رنج و بی‌ثمر ماری در آنجا، تنها تحصیل رسمی او برای همیشه بود.
مری چند سال بعد با علم حساب آشنا شد، اما خانواده‌اش او را از ادامه هر گونه آموزشی باز داشتند.
یکی از عمه‌هایش با خشم بسیار ماری را به باد تمسخر گرفت و گفت : «من تعجب می‌کنم چرا اجازه می‌دهید مری وقت خود را با خواندن کتاب تلف کند. اگر مرد بود شاید بیشتر از اینها خیاطی می‌کرد!»
جرقه زندگی او
روزی در یک میهمانی، مری مجلۀ معمولی‌ای را سرسری ورق می‌زد، او در این باره می‌گوید : در صفحات آخر مجله چیزی را دیدم که به طور ساده برای من یک پرسش حساب به شمار می‌آمد، اما با ورق زدن مجله، از دیدن سطوری که در آنها اعداد و حروف به هم آمیخته بودند و بیشتر از همه x و y دیده می‌شدند شگفت زده شدم و پرسیدم: «اینها چیستند؟» دوشیزه اوگل وی در پاسخم گفت: «اوه، این نوعی حساب است که به آن جبر می‌گویند، اما من نمی‌توانم دربارۀ آن هیچ توضیحی به تو بدهم.» و ما دربارۀ چیزهای دیگر به گفتگو پرداختیم. در راه خانه من به این فکر می‌کردم که معنی جبر را در کدام یک از کتاب‌هایم می‌توانم پیدا کنم؟
اما هیچ یک از کتاب‌های موجود در خانه پاسخ مری را ندادند. بر حسب اتفاق شنید که کتاب عناصر اقلیدس یک کتاب مهم دربارۀ پرسپکتیو و مکانیک است. و آنگاه با مشکل پیدا کردن نسخه‌ای از آن رو به رو شد. برای یک دختر جوان چندان آسان نبود که به فروشگاهی برود و آن کتاب را بخواهد. باز هم برحسب تصادف، معلم سرخانۀ برادر کوچکترش از علاقه مری به کتاب اقلیدس آگاه شد و تا آنجا که می‌توانست هرچند اندک، او را در مطالعۀ عناصر کمک کرد.
مادر مری از چنین علاقۀ نامتناسبی که دخترش داشت مورد استهزاء واقع می‌شد و مانند سرگذشت سوفی ژرمن، از اتاق خواب مری نیز شمعدان‌ها را بیرون می‌بردند تا دختر از مطالعه باز بماند. اما پیش از آنکه اتاقش در تاریکی اجباری فرو برود، ماری شش فصل از کتاب عناصر را مطالعه کرده بود و «اکنون می‌بایست فقط به حافظه‌ام تکیه می‌کردم. از آغاز فصل اول شروع می‌کردم و تا آنجا که خوانده بودم همه را در ذهن خود مجسم می‌کردم. پدرم در مدت کوتاهی که به خانه برگشته بود به ترتیبی دریافت که من در چه حال و هوایی به سر می‌برم، و به مادرم گفت: باید کار را در همین جا فیصله بدهیم، وگرنه در همین روزهاست که باید مری را در دیوانه خانه ببینم.»
تحول و پیشرفت
در 24 سالگی با پسرعمویش «ساموئل گریگ» ازدواج کرد، اما سه سال بعد ساموئل درگذشت. از او یک پسر و مقدار کافی پول برجای ماند و با پولی که مری به ارث برده بود می‌توانست آن گونه که دلخواهش بود به مطالعه بپردازد. مری در مقابل حل یک مسالۀ مطرح شده در یک مجلۀ ریاضی معروف جایزه‌ای هم برد. این جایزه نشان نقره‌ای بود که نام مری روی آن حک شده بود. در سن 32 سالگی با پسرعموی دیگرش به نام «دکتر ویلیام سامرویل» ازدواج کرد. وی مشوق و حامی جدی مری در مطالعاتش بود. آنها در لندن اقامت داشتند و برای ملاقات دانشمندان زیادی به پاریس می‌رفتند. مری مقالات چندی دربارۀ فیزیک تجربی منتشر کرد که همگی مورد تحسین واقع شدند. طرفدارانش عزم و هنر او را در آمیختن زندگی خانوادگی با مطالعات علمی می‌ستودند.
آثار او
دوستان و همکاران علمی‌اش او را به ترجمۀ رسالۀ با ارزش لاپلاس به نام مکانیک سماوی ترغیب کردند و ترجمۀ وی تحت عنوان «مکانیسم سماوات» در سال 1831 هنگامی که به مرز 51 سالگی رسیده بود از زیر چاپ درآمد. برخلاف انتظارش، کتاب محبوبیت فوق‌العاده ای یافت. بارها و بارها تجدید چاپ شد و مدت یک قرن به عنوان کتاب درسی در ریاضیات نجومی تدریس می‌شد. مری سامرویل با ترجمۀ خود، اثر مشکل و فراموش شدۀ لاپلاس را وضوحی دیگر بخشیده بود. وی با این کار اعتبار یک مفسر علمی کارآمد را برای خود بدست آورد. پیشگفتار ریاضی او بر ترجمۀ کتاب، جداگانه و با عنوان «پیشگفتاری بر مکانیسم سماوات» تجدید چاپ شد و به مدت یک قرن به عنوان اثری ارزشمند مطرح بود.
جامعه‌های علمی زیادی این زن ریاضیدان را به عضویت خود انتخاب کردند و «انجمن سلطنتی» تندیس بالا تنۀ او را در سالن خود قرار داد. اما خود وی موفق به دیدن آن نشد، چرا که زنان اجازۀ ورود به انجمن سلطنتی را نداشتند!
مری سامرویل بقیۀ عمرش را، که عمدتا در ایتالیا سپری شد، صرف نوشتن شرح و تفسیرهای علمی کرد که از سطح بسیار بالایی برخوردار بودند. رسالۀ او به نام پیوستگی علوم فیزیکی که برای اولین بار در سال 1834 از زیر چاپ درآمد، 9 بار دیگر تجدید چاپ شد و مورد ستایش فراوان «جیمز کلرک ماکسول» قرار گرفت. بحثی که او دربارۀ سیارۀ فرضی مزاحم اورانوس پیش کشیده بود رهنمودی شد برای «جان کاوچ ادمز» در محاسبه موقعیت فضایی نپتون. دو مورد از کتاب های مری مورد انتقاد اعضای مجلس نمایندگان قرار گرفت. و متنی که دربارۀ جغرافیای فیزیکی نوشته بود از طرف کلیسای یورک کاتدرال مورد حمله قرار گرفت، چراکه او زمین شناسان را بیشتر از کشیشان مورد حمایت خود قرار داده بود. اما به هر حال جغرافیای فیزیکی بارها و بارها تجدید چاپ شد.
در سال 1869 اثر بزرگ و مفصل او علوم مولکولی و میکروسکوپی به چاپ رسید. مری در زمان انتشار این کتاب به مرز 89 سالگی رسیده بود و در این سن و سال اندیشۀ تجدید نظر و آماده سازی کتاب برای چاپ دوم را در سر می‌پروراند. او یکی از دوستان داروین بود، اما اصرار بر آن نیز داشت که بوی هیچ گونه داروین‌گرایی از آثارش به مشام نرسد. در سال‌های آخر زندگی خاطرات دلپذیرش را نوشت که پس از مرگ وی به چاپ رسید. دست نوشتۀ رساله‌اش دربارۀ تفاضل‌های متناهی را که از چهل سال پیش شروع کرده بود مورد تجدید نظر قرار داد، و در روز مرگش مشغول مطالعۀ اعداد چهارتایی بود.
مرگ
مری سامرویل سرانجام در بیست و نهم نوامبر 1872، یک ماه پیش از رسیدن به نودومین روز تولدش، درگذشت. دوستان دانشمندش تقاضای دفن او در گورستان وست مینستر را داشتند، اما این تقاضا از طرف اخترشناس انجمن سلطنتی به نام «جرج بیدل ایری» رد شد.
این ستاره شناس، سال‌ها پیش از مرگ مری سامرویل به خاطر برخورد غیرعلمی‌اش در برابر محاسبۀ موقعیت سیاره نپتون توسط جان کاوچ ادمز، مورد تمسخر عموم قرار گرفته بود و به سبب نقشی که سیارۀ فرضی مزاحم عنوان شده از طرف مری سامرویل در محاسبات جان ادمز داشت، کدورتی دایمی بین او و این زن دانشمند به وجود آمده بود. به سبب کینۀ شدید پس از مرگ سامرویل نیز پیشنهاد دفن او را در گورستان وست مینستر را رد کرد. بعدها به افتخار این زن ریاضیدان کالج سامرویل در آکسفورد تاسیس شد.
پس از مرگ سامرویل، خاطرات شخصی زندگینامه او منتشر شد که شامل خاطراتی بود که در دوران پیری او نوشته شده بود. این مجموعه شامل مقالات مربوط به نویسندگی و کارهای منتشر شده او و مکاتبات با اعضای خانواده، دانشمندان و نویسندگان، و همچنین سایر چهره‌های زندگی اجتماعی است. همچنین شامل مکاتبات قابل توجهی با خانواده‌های بایرون و لاولیس است.
به یاد او، میدان سامرویل در برنتیس‌لند به نام خانواده او نامگذاری شده است و محل خانه آنها را مشخص می‌کند.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
