ایده اصلی و منشا تفکر راجع به شبیهسازی انسان (human cloning) هنگامی شکل گرفت که یک دانشمند اسکاتلندی توانست گوسفندی بنام دالی (Dolly) را در سال 1997 شبیهسازی کند. پخش خبر این واقعه مهم توجه محافل پزشکی، مذهبی، سیاسی و ... را در جهان به خود جلب کرد بگونهای از این واقعه علمی اغلب بعنوان نقطه عطف علم در سال 1997 یاد میشود.
کلونینگ چیست؟
عموما هنگامی که خبرگزاریها و رسانهها خبرهای جنجالی شبیهسازی را منتشر میکنند عموما منظورشان شبیهسازی به حالت تولد طبیعی میباشد. با این وجود باید اضافه کرد که امروزه انواع مختلف تکنولوژیهای شبیهسازی مطرح میباشد که توسط آنها - از لحاظ تئوریک - میتوان به دوقلوی ژنتیکی یک موجود زنده یا هر ارگانیسم دیگری دست پیدا کرد.
در این ارتباط درک اولیه از انواع روشهای شبیهسازی کمک بسیاری خواهد کرد تا بتوانیم در مقابل این اخبار تصمیمگیری کنیم که آیا این اعمال مخالف مسائل اخلاقی هست یا خیر.
شبیهسازی DNA (دنا)
این روش که در اصطلاح علمی DNA Cloning یا Molecular Cloning و یا Gene Cloning گفته میشود عبارت است از مجموعه عملیاتی که توسط آن قسمتی از DNA موجود مورد علاقه که قرار است شبیهسازی شود، به یکی از انواع موجودات ارگانیکی خود تکثیر منتقل میشود. معمولا از باکتریهای خودتکثیر یا باکتریهای پلازمیددار برای اینکار استفاده میشود.
طی این شرایط DNA مورد علاقه توسط یک میزبان پردازش و تکثیر میشود. این تکنولوژی تقریبا از سال 1970 استفاده میشود و از معمولترین فعالیتها در آزمایشگاههای زیستشناسی میباشد. در این روش، دانشمندان معمولا از ژنهای خاصی برای کپی از یک ژن خاص استفاده میکنند.
شبیهسازی از طریق تولد
به این روش Reproductive Cloning گفته میشود که بعنوان مثال توانایی تولید حیوانی را دارد که دارای DNA مشخص میباشد. این DNA ممکن است از یک حیوان زنده کنونی گرفته شود و یا حتی از بقایای یک حیوان مرده مربوط به سالهای دور.
Dolly (دالی) گوسفندی که راجع به آن صحبت کردیم با استفاده از این روش شبیهسازی شد. دانشمندان طی مجموعه عملیاتی که بنام Somatic Cell Nuclear Transfer - به معنی انتقال هسته سلولهای کالبدی - مشهور است، مشخصات ژنتیکی موجود مورد نظر را به نطفهای که تمام خواص ژنتیکی آن برداشته شده است منتقل میکنند. البته نطفه جدید باید تحت مراقبهای خاص الکتریکی و شیمیایی باشد تا توانایی تکثیر را داشته باشد. پس از آنکه جنین به حد قابل قبولی از رشد رسید، آنرا به داخل رحم یک حیوان ماده منتقل میکنند و از آن به بعد به رشد طبیعی خود تا تولد ادامه میدهد.
دالی یا هر حیوان دیگری که با این روش ساخته شود دقیقا مشابه موجود مورد نظر نخواهد بود چرا که برخی از ویژگیهای نطفه از همان ابتدای شکلگیری از پدر و مادر به نطفه منتقل میشوند. اما موفقیت پروژه «دالی» در این بود که نشان داد سلولهای DNA یک حیوان بالغ میتواند برای رشد یک نطفه مورد استفاده قرار گیرد. تا قبل از این دانشمندان تصور میکردند سلولهایی که رشد میکنند و بالغ میشوند بسیاری از خواص اولیه خود را از دست میدهند و دیگر توانایی رشد از ابتدا را ندارند.
دالی در سال 2002 هنگامی که شش ساله بود از دنیا رفت، علت مرگ او ناراحتی و بیماری در ناحیه ریه اعلام شد. دانشمندان هنوز نمیدانند که بیماری او ناشی از متفاوت بودن نوع تولد او دارد و یا اینکه یک بیماری عادی بود که ممکن است گریبانگیر هر جانداری شود.
شبیهسازی جنین
به این روش Embory Cloning یا Therapeutic Cloning گفته میشود که در آن جنین انسان برای تحقیق در آزمایشگاه شبیهسازی میشود. اهمیت این موضوع در آن نیست که یک انسان، مشابه فرد مورد نظر ساخته شود بلکه هدف آن است که با بررسی و آزمایش روی جنین شبیهسازی شده بتوان نارساییها و بیماریهای مربوط به انسان را تحلیل کرده و در حد امکان به روشهایی برای جلوگیری از بروز آنها قبل از تولد دست یافت.
در این روش پس از گذشت حدود پنج روز از شکلگیری نطفه، سلولهای خاصی از آن - که سلولهای بنیادی یا Stem Cells نام دارد - برای شبیهسازی یا آزمایش برداشته میشود که با این عمل به جنین صدماتی وارد خواهد شد. (احتمالا ریشه اصلی بحث بر سر مسائل اخلاقی نیز به همین جا بر می گردد.) این سلولها تقریبا توانایی تولید هر نوع سلولی در بدن انسان را دارند و دانشمندان با استفاده از این سلولهای خاص امیدوار هستند که روزی بتوانند درمان قطعی بیماری های قلبی، انواع سرطان، آلزایمر و ... را پیدا کنند.
در نوامبر سال 2001 یک دانشمند از مرکز تحقیقات پیشرفته سلولی (Advanced Cell Technologies) در ماساچوست اعلام کرد که توانسته است اولین جنین انسان را به منظور انجام تحقیقات در باره بیماریهای انسان، شبیهسازی کند. آزمایشهای این دانشمند بر روی هشت سلول انجام گرفت که از میان آنها فقط سه عدد شروع به تقسیم شدن نمودند و در نهایت یکی از آنها توانست فقط به شش تقسیم شود. بنابراین همانگونه که مشاهده میکنید هنوز راه درازی برای شبیهسازی یک انسان وجود دارد.
عواقب و نگرانیها
بسیاری از محافل سیاسی، مذهبی و حتی دانشمندان با فشارهایی که به کنگره آمریکا وارد کردهاند در صدد تصویب لایحهای هستند که هرگونه تحقیق و فعالیت در این زمینه را ممنوع کند.
اما جدای این مسائل با توجه به هزینه بسیار بالا و درصد کم موفقیت در شبیهسازی حیوانات (بین یک تا دو درصد) که به علت دانش کم درباره روش "شبیه سازی از طریق تولد" میباشد هر گونه تلاش برای تولید انسان از این روش در حال حاضر با شکست روبروه خواهد شد. بخصوص که پس از تولد حیوانات شبیهسازی شده، حدود 30% از این حیوانات که زنده بدنیا میآیند، دارای ناتوانیهای بارز جسمی و مشکلات جدی پس از تولد میباشند. دانشمندان عوارض مشابهی را برای شبیهسازی انسان از این روش پیشبینی میکنند.
نکته مهم دیگر وضعیت فکری و روحی انسان میباشد که هنوز بصورت یک سئول بزرگ پیش روی دانشمندان میباشد. شاید برای یک گوسفند خیلی مهم نباشد که نتواند درست فکر کند یا تصمیم بگیرد اما این موضوع بطور قطع برای انسان بسیار مهم میباشد چرا که یک انسان سالم فقط به بدن سالم نیاز ندارد.
بنابراین بنظر میرسد که در حال حاضر به دلیل ضعف تکنولوژی و دانش و نیز نبود توافق میان جناح ها و گروههای مختلف درگیر در جهان عملا هیچ دانشمندی به خود اجازه انجام آزمایش برای شبیهسازی انسان از طریق Reproductive Cloning را نمیدهد.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir