دخول شیطان به بهشت
مگر وقتی ابلیس به آدم سجده نکرد ، خدا او را از بهشت بیرون نکرد؟ پس چطور توانسته دوباره وارد بهشت شود و آدم و حوا را گول بزند تا میوه ممنوعه را بخورند؟
به یقین شیطان یا همان ابلیس ، رجیم و رانده شده است؛ چنان كه در قرآن (در آیه 24 سوره حجر و آیه 78 سوره ص) آمده :
« قال فاخرج فانّک رجیم : از آن جا بیرون رو که مطرودی ». معلوم می‌شود که شیطان بعد از جریان تکبر و سجده نکردن بر آدم گرفتار لعن ابدی شده و از درگاه خداوند و ملكوت رانده شده است و به یقین تا ابد هم در بهشت راه ندارد.
پس شیطان قبلا در بهشت نبود ، بلكه در درگاه الهی و در جمع مقربان درگاه خداوند بود؛ در حالی كه بهشت جایگاه مؤمنان و بندگان مطیع خداوند در آخرت است و اخراج او به معنای اخراج از بهشت نیست. در حقیقت اخراج شیطان به معنی تنزل مقام و مرتبه‌اش بود؛ تنزل از جایگاه بلندی كه در نزد خداوند یافته بود ، نه اخراج از مكان معین و مشخصی؛ این همان حقیقتی است كه در قرآن تحت عنوان « هبوط » بیان شده است.
خداوند در مورد واقعه اخراج ابلیس می‌فرماید :
« قالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما یَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فیها فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرین » (اعراف - آیه 13)
« گفت : از آن (مقام و مرتبهات) فرود آى! تو حقّ ندارى در آن (مقام و مرتبه) تكبّر كنى! بیرون رو ، كه تو از افراد پست و كوچكى » .
علامه طباطبایی در توضیح این آیه می‌فرماید : « جمله‌ی " فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِینَ " تاكیدی است براى جمله " فَاهْبِطْ مِنْها " ؛ زیرا هبوط همان خروج است ، و تفاوتش با خروج تنها در این است كه هبوط ، خروج از مقامى و نزول به درجه پایینتر است ، و همین معنا خود دلیلی بر این است كه مقصود از هبـــوط فرود آمدن از مكان بلنــــد نیست ، بلكــه مراد فــــرود آمدن از مقام و مرتبه بلند است و این مؤیّد ادعاى ماست ، كه گفتیم ضمیر در مِنها و فیها ، به منزلت بر مىگردد نه به آسمان و یا بهشت. و شاید كسانى هم كه گفتهاند مرجع ضمیر ، آسمان و یا بهشت است مقصودشان همان منزلت باشد. بنابراین معناى آیه چنین مىشود كه خداى تعالى فرمود : به جرم اینكه هنگامى كه تو را امر كــــردم سجــــده نكردى ، باید از مقامت فرود آیى ، چون مقام تو مقام خضوع و فرمانبرى بود و تو نمىبایستى در چنین مقامى تكبر كنى ، پس برون شو كه تو از خوارشدگانى ».
اما در هر حال روشن است كه شیطان بعد از این اخراج ، دیگر نمی‌توانست به بهشت هم راه یابد. حال باید پرسید كه چگونه او در جریان فریب آدم و حوا توانست وارد بهشت گردد؟
پاسخ : گرچه برخی تصور کرده‌اند که مراد از بهشت آدم و حوا همان بهشت موعود آخرتی است ، اما باید گفت كه مراد از بهشتِ محل سكونت آنها ، همان بهشت موعود نیست؛ زیرا اخراج از آن بهشت معنا ندارد.
حال سؤال این است كه آن بهشت موقت و محل سكونت ایشان كجا بود و چه حقیقتی داشت ؟
در این خصوص در بین علما اختلاف نظر وجود دارد ، که برخی از این نظریات را بیان می‌کنیم :
1- باغ آسمانی : بعضى از مفسرین معتقدند که این بهشت ، در یکى از کرات آسمانى بوده است؛ زیرا در بعضى از روایات اسلامى با کلمه « سماء » به بودن این بهشت در آسمان اشاره شده است.
2- باغ زمینی : برخى از مفسران هم نوشتهاند این بهشت یکى از باغهاى دنیا و روى زمین بوده است و جمله : « اهْبِطُوا » نیز بر این دلالت ندارد که از بالا به پایین بیایید ، بلکه به معنى انتقال آنها بعد از خوردن میوه ممنوعه به نقطه دیگر زمین است.
على بن ابراهیم قمى در تفسیر خود می‌نگارد : از امام جعفر صادق علیه السّلام راجع به بهشت حضرت آدم پرسیدند : آیا از بهشتهاى دنیا بوده است یا از بهشتهاى آخرت؟ فرمود : از بهشتهاى دنیا بوده ، که خورشید و ماه در آن طلوع می‌کرد؛ اگر از بهشتهاى آخرت بود ، هیچگاه حضرت آدم از آن خارج نمی‌شد.
3- بهشت برزخی : عده‌ای نیز معتقدند که منظور از این بهشت ، بهشت برزخی بوده ، نه بهشت زمینی و دنیایی. علامه طباطبائی در دفاع از این نظر و در توجیه روایاتی مربوطه می‌فرماید : مراد از این که از بهشتهاى دنیا بوده ، این است که از بهشتهاى برزخى بوده ، که در مقابل بهشت خلد است. این مطلب از برخی روایات دیگر که از طرف اهل بیت علیهم السلام رسیده است ، روشن می‌شود؛ زیرا در بعضى از قسمت‌هاى این روایات آمده است که آدم بر صفا ، و حوا بر مروه هبوط کرد؛ و از این جهت که برزخ در همین جهان قرار دارد ، پس در زمینی بودن (دنیایی بودن) این بهشت منافاتی با برزخی بودنش ندارد.
در مجموع این نظرات می‌توان به این نتیجه رسید كه به یقین بهشتی که حضرت آدم و حوا در آن سکونت داشته‌اند ، بهشت اُخروی نبوده است؛ زیرا بهشت اُخروی هرگز جای ابلیس نمی‌باشد. آنجا محدوده‌ای نیست که شیطان و شیطنت و عصیان در آن راه داشته باشد. خیال باطل و نافرمانی در آنجا وجود ندارد. از سوی دیگر : کسی که به بهشت جاویدان وارد شود ، دیگر از آن خارج نخواهد شد. پس بهشت آدم و حوا ، بهشت اخروی نبوده است؛ به همین جهت شیطان - كه مترصد اغوای انسانهاست - توانسته در آن موقعیت حاضر شود و به نوعی ، آدم و حوا را فریب دهد.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
