اولاً : كلمه شيطان از ماده «شطن» گرفته و «شياطين» به معنای خبيث و پست آمده است و «شيطان» به موجودی سركش و متمرد - اعم از انسان، جن و يا جنبدگان ديگر - اطلاق میشود. بايد توجه داشت كه شيطان اسم عام است، يعنی اسمی برای جنس موجودات شرير است؛ اما ابليس اسم خاص است و تنها برای يک موجود خاص به کار میرود، كه آدم (ابوالبشر) را فريب داد و هم اكنون با لشكر خود در كمين فرزندان آدم است و همواره تلاش میكند تا آنها را نبز همانند پدرشان، حضرت آدم، فريب دهد.
ثانياً : درباره شيطان (ابليس) بحث‌های متعدد و مختلفی در ميان صاحب نظران مطرح است، كه در اينجا به يكی از اين نظرات اشاره میشود :
خداوند ابليس را شيطان نيافريد !
به اين دليل كه سالها همنشين فرشتگان بود و فطرتی پاكی داشت، ولی سپس از آزادی خود سوء استفاده كرد و بنای طغيان و سركشی گذارد. پس او در آغاز پاک آفريده شد و انحرافش بر اثر خواست خودش بوده است. بنابر اين ديدگاه، گفته شده است كه هرگز خداوند از همان اول موجودی به عنوان شيطان - با داشتن ماهيت پليد شيطانی - نيافريده است، بلكه خداوند موجودی قابل تكامل آفريده و آن را در گذرگاه هستی هدايت كرده است؛ اين خود موجود است كه راه خود را منحرف ساخته و خويشتن را ساقط كرده است.
همچنان كه خداوند، فرعون را با صفت فرعونی، نرون را با صفت نرونی و قارون را به صفت قارونی خلق نكرده است، بلكه خداوند انسانهايی را آفريده كه شايستگی رشد و اعتلای انسانی را دارا بودهاند، اما آنها خودشان با ميل و اختيار خويش، راه انحرافی را برگزيده و عنوان فرعونی، نرونی و قارونی پيدا نموده‌ا‌‌ند و اين مسأله اشكالی را بر نظام آفرينش پديد نمی‌آورد. آفرينش موجودات شيطانی نسبت به كل نظام آفرينش خير است، اما نسبت به جزئی از آفرينش، شر به حساب می‌آيد.
شيطان (ابليس) نيز از اين قاعده بيرون نيست؛ زيرا بر اساس احاديث معتبر و مضمون بعضی از آيات قرآنی، ابليس قرنهای متمادی پس از خلقتش مشغول تسبيح و تقديس خداوندی بوده است. اگر ماهيت او پليد بوده است، اشتغال به تسبيح و تقديس پيدا نمی‌كرد و اگر ذات او فضيلت و كمال بوده است، پس انحراف و پليدی بعدا برای او پديد آمده است. برابر اين نظريه معلوم میشود كه ابليس همانند موجودات ديگر با فطرت توحيدی آفريده شده و پليد و ناپاک نبوده و صفت شيطانی نداشته است، اما بر اثر تكبرش در برابر خداوند و سجده نكردن بر انسان كامل (حضرت آدم) به فرمان الهی، گرفتار عجب و تكبر و خود بزرگ‌بينی گرديد .
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
