زندگی نامه محمد ماملی - خواننده مهابادی

هنرمند محمد ماملی از خوانندگان مشهور و تراز اول موسیقی کردی به حساب می آید. از ماملی 2000 آواز همچون میراثی گرانبها برای ما به جای مانده است .

ماملی یکی از شناسنامه‌های موسیقی کردی محسوب می شود.
وی زاده شهر مهاباد است و آرامگاهش نیز در گورستان بوداق سلطان همان شهر قرار دارد.  وی  در 13 ژانویه 1999 در 74 سالگی درگذشت.

وی فردی بسیار محبوب در میان مردم مهاباد و کل کردستان بود که تمام عمر خود را در میان آنان و برای آنها گذراند.

زندگی

محمد، فرزند سعید، فرزند علی، در سال ۱۳۰۴ خورشیدی در محله "خڕێ" در شهر مهاباد زاده شد. روان‌شاد سعید ماملی، پدر محمد، از خوش‌صدایان معاصرِ وفایی، شاعر عارف مهابادی بوده و بیشتر اشعار وفایی را با صوت دلنشین خود خوانده‌است. سعید ماملی دارای پنج فرزند به نام‌های حسین، محمد، مطّلب، حسن و جعفر بوده که حسین سال‌ها قبل بدرود حیات گفته و می‌گویند خوش‌صوتی او کم‌نظیر بوده‌است. خانواده ماملی به‌طور عموم صدای خوب و دلنشینی دارند. محمد ماملی در سال ۱۳۱۷ خورشیدی نخستین آهنگ خود را اجرا کرد و تا سال ۱۳۷۱، با ۵۴ سال سابقه هنری، بیش از ۳۰۰ ترانه اجرا کرد. محمد ماملی در سال ۱۳۴۲ سفری به قلعه دزه و سلیمانیه کرد و چند ترانه را در آنجا اجرا و ضبط نمود.

کتابی با عنوان بازی بێریان: ژیان و گۆرانی‌یه‌کانی موحه‌ممه‌د ماملێ (جلد اول، محمد حسن احمد، بغداد، چاپخانه الحوادث، ۱۹۸۳) در مورد محمد ماملی به چاپ رسیده‌است که در آن تعداد ترانه‌های اجراشده توسط این هنرمند بیش از ۷۰۰ نوشته شده‌است. شعر تعدادی از ترانه‌های او توسط حاج هاشم نانوازادگان سروده شده‌است که متأسفانه در کتاب مذکور نامی از سراینده اشعار مربوط به حاج هاشم برده نشده و نوشته شده شعر این آواز برگرفته از فولکلور است.

محمد ماملی چند ترانه دوصدایی هم با روان‌شاد ملا حسین عبدالله‌زاده اجرا کرد. ملا حسین در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۰۶ شمسی در قریه اگریقاش (ایندرقاش) از توابع مهاباد به دنیا آمده بود و از ۱۴سالگی کار خوانندگی را شروع کرد و در طول عمر خود بیش از ۵۰۰ آواز و ترانه مختلف اجرا کرده بود. ملا حسین چون از خانواده روحانی بود، متأسفانه بااینکه از نعمت سواد محروم بود، عنوان «ملا» را داشت.

بیشتر آثار وی بر این چهار سبک خاص موسیقی کردی بود :

• بیت
• گورانی
• قه تار (همان شیوه گاتا یا گاتها در آیین زرتشت)
• حه یران

خوش صدایی، یادگار خانوادگی

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در یکی از شب‌هایی که میرزا عبدالرحیم وفایی مهابادی عارف و شاعر و آهنگساز نامور کنار پنجره گشوده منزلش واقع در چها رراه آزادی پشت خودکفایی فعلی به نظاره ایستاده بود ناگه صدای دلنشین «سعید ماملی» پدر محمد ماملی و دوستان خوش صدایش "قاقی" و "عابد" که معروف خاص و عام بودند او را به خود آورد. عبا را بر دوش انداخت و با جذبه و کشش صدا، سر از کوچه خرِآ « خیابان استاد مجدی فعلی» درآورد.

آن سه خوش‌خوان با دیدن وفایی به احترامش دم فرو بستند و به سوی کوچه باغی در آن حوالی پیچیدند و وفایی به دنبالشان رفت تا به آنان رسید وگفت: فرزندم سعید این آوازها چیست میخوانی؟ او را به خود آورد و جانش را با آهنگ‌ها و اشعار عرفانی سیراب نمود که آهنگ‌های "زولف وروخسار" "لة باخان ئاة و نالَین دآ" گا ده سووتیم گا ده گریم"و... یادگار آن دوران می‌باشند. بعد از آن واقعه سعید ماملی که خود مرید شیوخ گیلانیزاده بود با اجرای این آهنگ‌های عرفانی خانقاه شمزینان را دو چندان رونق بخشید واین سنتی برای خانواده ماملی گردید. محمد ماملی میراثدار راستین این سنت بود. او با جاذبه صدای گرمش آهنگ‌های وفایی را زیبایی و شمایلی دیگر بخشید. دیگر برادران خوش صدای وی نیز براین راه پوییده‌اند و هم اکنون فرزندان کاک محمد عهده‌دار ادامه این مسیرند.

همدلی با مردم و مشاهیر

محمد ماملی در زمینه‌های موسیقی عرفانی فولکلوری و اجرای ساخته‌هایی از خود و آهنگ‌هایی برگرفته از فارسی و ترکی کار کرده است.آهنگ‌های فولکلوری را که از مناطق منگور، مامش، پیران و ... می‌گرفت در اجرایشان شیوه خاص خویش را چنان به کار می‌برد که زیبایی و تاثیر آهنگ‌ها را صد چندان می‌نمود در این مورد دارای سبک وسیاق مخصوص به خود بود و هنگام استفاده از آهنگ‌های ترکی و فارسی چنان عجین هنرمند می‌شدند که در باز اجرای آنان تشخیص ریشه واقعی آهنگ‌ها بسیار دشوار و غیر ممکن می‌گردید. محمد ماملی موسیقی و آواز خواندن را از کودکی پیش پدرش سعید ماملی و در جوانی نزد برادر بزرگترش «حسین ماملی» آموخته و در اجرای آن مهارت خاص داشت. محمد ماملی پرورده حال و هوای 1324 بود ودر آن اوان با ماموستا هژار و هیمن همدم گشته و بعدا از اشعار زیبای این بزرگان بهره‌ها برد.
آهنگ‌های "لایه لایه" و "ئه خته ر" و"کوردم ئه من" یادگار آن دوران می‌باشند.

در تجلیل از مقام هنری او همین گفته بس، زمانی که ماموستا هژار در عراق به سر می‌برد در نامه‌ای به ماموستا هیمن خبر می‌دهد که دیوان شعرش را به نام «بؤ کوردستان» در تیراژ ده هزار جلد به چاپ رسانده است و هیمن در پاسخ می‌گوید این تیراژ بسیار بالاست هزینه‌اش را چگونه تامین کرده‌ای؟ جواب هژار به هیمن این است که راستش یک جلد از آن را به محمد ماملی هدیه دادم برایم به مثابه ده هزار جلد می‌باشد.

محمد ماملی آوازه‌خوان مردمش بود و در مردمداری و مردم دوستی کم‌نظیر بود. همین ارتباط معنوی با مردم موجب می‌شد که در رفع بسیاری از اختلافات مردم نقش داشته باشد. به همین علت است که مردم خاطراتشان از ماملی در زمینه‌های هنری، سیاسی، اجتماعی حتی بیشتر از ما افراد خانواده‌اش می‌باشد. به راستی اگر فرد کم سن و سالی در نوشته‌ای در باره عملکرد او در زمینه موسیقی و یا سیاست و غیر اظهار نظری بنماید و بر واقعیت امر منطبق نباشد، ناشی از عدم آگاهی و شناختش از زندگانی هنرمند بوده است.
رابطه ماملی با مردمش چنان صمیمانه بود که به هنگام تشییع جنازه او مردم جنازه را از ما گرفتند و گفتند ماملی متعلق به مردمش بود و نه تنها به خانواده‌اش. تشییع جنازه باشکوه او گواهی است راستین بر این امر که:

هرگز نمیرد آن که دلش زنده گشت به عشق ثبت است بر جریده عالم دوام ما

مرگ و تشیع

ماملی در اواخر عمر از بیماری  آلزایمر رنج می‌برد و از فعالیت هنری محروم بود. اکنون پسران وی چالاک  و چیا از خوانندگان کرد هستند. مراسم تشییع پیکر او در میان حضور پر شور مردم کردستان به با شکوهی انجام شد. بطوریکه خیلی‌ها این مراسم را بی‌سابقه می‌دانند و این نشانه محبوبیت این بلبل مهابادی می‌باشد.
هنوز هم آهنگ‌های جاودانه او در مهاباد این شهر زیبای کردستان و تمام کردستان شادی بخش مردم است.
مقام دایه جان که کاک محمد برای مادر یکی از شهیدان کردستان خوانده از شاهکارهای اوست.

عزیز شاهرخ خواننده بزرگ کرد از شاگردان بنام کاک محمد است. استاد محمد ماملی یکی از شناسنامه‌های موسیقی کردی محسوب می‌شود. در مراسم و مجلس ترحیم که در روزهای 4 و 5 و 6 بهمن ماه 1377 هجری شمسی انجام شد احمد قاضی گفت:

کدام یک از ما هست که اگرآهنگ‌های ماملی را شنیده باشیم با صدای خوب یا بد خودمان،, فقط برای یک بار هم که شده آنرا برای خودمان زمزمه نکرده باشیم او اینگونه در دل  و مغز مردم جای گرفت چه کسی از پس این کار برمی‌آید به جز ماملی؟

هم نشینی با آمینه خاتون

«دایه آمین» همسر «ماملی» که هنوز هم با یاد و ترانه‌های استاد زندگی می‌کند، معتقد است که وی صدای مرد و زن و بزرگ و کوچک کُرد است و تن صدای او برای همیشه د دل و گوش علاقه‌مندانش خواهد ماند.

وی ادامه داد: ترانه‌های «ئاگربارانه» و «لاوه هه‌ی لاوه» اولین سروده رسمی استاد «ماملی» در سال ۱۳۲۱ بود که در منطقه «کانی‌مان قه‌مبران» مهاباد ضبط و ثبت شد.

وی گفت: همزمانی فعالیت هنری استاد «ماملی» با ترانه‌سرایانی چون «حسن ماملی»، «خلیل صدیقی»، «حسین عبدالله‌زاده» و «هاشم فیدایی» در مهاباد باعث ارتقای هنر و موسیقی در این دیار شده بود و این هنرمندان در محله و بازار اشعار کردی را می‌سرودند و دل‌ها را شاد می‌کردند.

وی زندگی مشترک خودش با استاد «ماملی» را این‌گونه توصیف کرد که استاد جدای از صدای دلنشین خدادادی از نظر اخلاقی انسان بسیار متواضع بود و در بین مردم نیز محبوبیت خاصی داشت.

وی عنوان کرد: استاد «ماملی» با همه دوست بود و صدای او همه را به خود جذب می‌کرد؛ محفل شبانه استاد در طول سال نیز پرمخاطب و شلوغ بود.

«دایه‌آمین» یادآور شد: آن مرحوم با صدای رسا اشعار کردی شاعران نامی کردزبان از جمله «ماموستا هه‌ژار»، «ماموستا هیمن»، «حاج هاشمی نانوازاده» و ... را سرود و روح تازه‌ای به شعرهای آنان بخشید.

وی اضافه کرد: استاد «ماملی» در ۶۵ سالگی به دلیل مفقود شدن یکی از فرزندانش به نام «نجات» دچار غم و افسردگی شدیدی شد و ناراحتی فراق فرزند، وی را به مدت ۶ سال دچار بیماری آلزایمر کرد.

«استاد در طول ۶ سال بیماری توسط خانواده‌اش مراقبت شد اما فراموش کردن سروده‌هایش در این مدت، احساسات علاقه‌مندانش را جریحه‌دار کرد تا جایی‌که دیگر نه توان خواندن داشت و نه سرودهای خود را به بیاد می‌آورد».

دانلود تعدادی از آهنگهای ماملی :

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir