طاهر توفیق
طاهر توفیق پسر عبدالرحمن حمدی شیخانی، در سال 1922 میلادی مصادف با 1301 شمسی در در محله بفریقند شهر کوی سنجق (کویه) اقلیم کورستان عراق، دیار شعر و موسیقی، به دنیا آمد. وی فردی باعزت، بذله گو و نکته دان بود. هیچ گاه هنرش را فدای پول و مادیات نکرد و ترانه هایش را بر حسب میل و علاقه خود خوانده است. خودش می گفت: در زندگی ام هیچ کس را نرنجانده ام.
این استاد گرانقدر در اجرای مقام بسیار ماھر بودند و در این زمینه چنان مھارتی داشتند که به استاد مقامان مشھور شدند.
خانواده
پدرش (توفیق) که به (تۆفیقه درێژ) شهرت داشته است در سال 1958 فوت می کند، مردی فقیر و در عین حال باعزت که از صدای زیبایی نیز بهره مند بود. "توفیق" به غیر از "طاهر" صاحب سه پسر دیگر به نامهای "ظاهر"، "مغدید" و "شفیق" و یک دختر به نام "شوکت" بوده است است. مادر طاهر توفیق "عصمت" نام داشت که او نیز در سال 1962 فوت کرده است.
آغاز زندگی هنری
طاهر توفیق تحصیلات ابتدایی را به رسم آن زمان در مکتب های سنتی با آموختن کتاب آسمانی قرآن، گلستان و بوستان سعدی آغاز کرد. سپس به مدرسه ابتدایی شهر کویه رفت و در همان دوران بود که به سبب خوشنوایی اش، عضو گروه سرود مدرسه شد.
طاهر توفیق در سال 1936 خوانندگی را آغاز کرد و همزمان وارد دوره متوسطه شد اما به دلیل هزینه های بالا تحصیل مجبور به ترک مدرسه شد و برای امرار معاش در شهربانی کویه مشغول به کار شد. از همان اوایل شروع کار هنری اش وسواس زیادی در انتخاب اشعار داشت و به همین دلیل بیشتر، شعر شاعران پرآوازه کورد همچون استاد نالی، حاجی قادر کویی و... را برای خواندن انتخاب می کرد.
سال های محنت بار جنگ جهانی دوم برای استاد طاهر توفیق یادآور دوران پُر رنج و تلخی است که او را از تحصیل و فراگرفتن بیشتر موسیقی در آن دوران محروم ساخت. پس از آن سال های سیاه، راه بغداد را در پیش گرفت. این هنرمند در سال 1945 به بغداد می رود و به واسطه یکی از اقوامش به نام "صمد بنای" در رادیو کردی بغداد استخدام می شود. وی در بغداد 70 ترانه را در ازای هر ترانه یک و نیم تا دو دینار اجرا کرده است. اولین مقام طاهر توفیق (له گورێ سۆره گورێ) بوده که همراه با ترانه (کراس زه‌ردێ) اجرا شده است.
در سال 1950 طاهر توفیق چند ترانه را بر روی گرامافون و برای شرکت "چخماقچی" و "بیزافون" اجرا کرده بود. محمد عبدالله هر روز این ترانه ها را در چایخانه اش (لاوان) و به همراه ترانه های دیگری از "کاویس آقا"، "سید علی اصغر کردستانی"، "مریم خان" و خوانندگانی دیگر برای مشتریانش پخش می کرد.
محمد عبدالله سال 1956 محمد به بغداد می رود و دستگاه ضبطی از نوع فیلیپس را خریداری می کند. همان شب اول طاهر توفیق را می بیند و در هتل حکیم و برای اولین بار چند مقام بسیار شنیدنی، از جمله مقام های «یاری خۆم لێ زیزه»، «زوڵفت به قه‌دتدا» و «به‌سته‌ی چارۆکی» را ضبط می کنند. طاهر توفیق در راه بازگشت از بغداد از طرف محمد دعوت می شود و ترانه های بدون آهنگ زیبایی را در خانه های "محمود آقای کاک زیاد"، "ملا حویز"، "زکی افندی" و "باغهای کویه" اجرا می کند که توسط محمد همه آنها ضبط می شوند. در سال 1957 و هنگامی که استاد باکوری به کویه برگشت، او نیز در اجرای ترانه ها سهیم بود و با عود و کمانش موجبات زیبایی هرچه بیشتر ترانه ها را فراهم می آورد. تابستان ها که طاهر توفیق به کویه برمی گشت همهی بعداز ظهرها به کازینوی "ته‌مته‌مان" می آمد و تا نیمه شب در آنجا می ماند. او صدای "ام کلثوم" و "محمد عبدالوهاب" را بسیار دوست داشت و به خصوص ترانه های "سلو قلبی"، "غنی لی شوی شوی" و "الهوی و الشباب" را بسیار زیبا اجرا می کرد.
تایەر تۆفیق (طاهر توفیق)
همکاری طاهر توفیق با رادیو کوردی بغداد تا سال 1962 که به استخدام رسمی دولت در آمد و به وزارت کشور در بغداد منتقل شد، ادامه داشت و سال 1962 به شهر اربیل انتقال یافت؛ اما علیرغم مشغله شدید کاری از فعالیت های هنری فاصله نگرفت و در طی سالیان دراز آوازخوانی، آهنگ های ماندگاری چون (مطرب حریفان، ساقی درویشان) و... را از خویش به جای گذاشت و در اجرای آواز (مقام) به چنان مهارتی دست یافت که به استاد مقامات شهرت یافت.
یکی از دوستان بسیار نزدیک طاهر توفیق در شهر کویه شاعری به نام "دلدار" بود. این دو در یک محله هم زندگی می کردند. طاهر توفیق اشعار او را بسیار دوست داشت و چند شعر او را نیز در قالب مقام اجرا کرده است؛ از آن جمله آن ها می توان به "ئه‌ی بادی شه‌ماڵ"، "زوڵف و ئه‌گریجه‌ی یار" و "چه‌هچه‌هه‌ی بولبول" را نام برد که به گفته خود طاهر توفیق از زیباترین ترانه هایش محسوب می شوند.
هم آوازی با ارکستر رادیو کرمانشاه
طاهر توفیق به همراه علی مردان سفری به کرمانشاه داشته اند و در مدت اقامتشان در کرمانشاه به همراه ارکستر این شهر برنامه هایی اجرا می کنند که به عنوان نمونه اشاره می شود به مقام (ئه ی مانگ من و تو هه ر دو هاو دردیم) شعر مرحوم فایق بی کس و آهنگ ( گیانه به سیه تی) شعر زنده یاد حاجی توفیق محمود بگ مشهور به پیره مرد که استاد علی مردان آن را به همراه ویولون کم نظیر مرحوم مجتبی میرزاده اجرا می کند. طاهر توفیق نیز تعدادی آهنگ را با آن ارکستر اجرا می کند که از جمله آنها می توان از شعری در مقام صبا به نام (جیهانم پشکنیوه) از عثمان حبیب عونی و آهنگی به نام (زووکه ده ی) از اشعار مدحت محمد خضر مشهور به «بی خه و» نام برد. حسن زیرک نیز با تنبور محمد عارف جزیری آهنگ (کیژان ده چنه میرگولان) را می خواند.
هنرمندی با عزت نفس بالا
آقای باکوری از زبان مرحوم مشکو هولیری می گوید: «طاهر توفیق یکبار برای شرکت در مراسمی به دهوک سفر می کند وقتی به سر صحنه برای اجرای موسیقی می رود، بعضی افراد حاضر در سالن با همدیگر مسابقه می گذارند که هر کس بتواند شاباش بیشتری بر سر طاهر توفیق پخش کند آن فرد برنده مسابقه خواهد بود. همه اسکناس 5 دیناری و 10 دیناری بر سر او پخش می کنند اما وی همچنان مشغول اجرای برنامه می شود تا زمانی که اجرا به پایان می رسد و از سر صحنه پایین آمده در جای خود می نشیند. حتی دستش را برای پول هایی که بر سر او ریخته بودند دراز نمی کند. مرحوم حاجی شوکت سعید دیره ای مشهور به مشکو هولیری خالق مقام موسیقیایی ( له پاش مرگم) که خود شاگرد شهابه هولیری مقام خوان بوده می گفت که در آن لحظه مطمئن بودم که طاهر توفیق حتی 5 دینار هم در گریبان ندارد.»
باکووری، تایەر تۆفیق، مەحمود زامدار و رەسوڵ بێزار گەردی
مام غفور ملا مولود درباره طاهر توفیق می گوید: «در زمان رژیم بعث برنامه کنسرتی برای کودکان بی سرپرست گذاشته شده بود و هنرمندانی چون رسول بیزار گردی، محمد جزا، فواد احمد، واحد کرکوکی و خود طاهر توفیق در آن کنسرت شرکت داشتند وقتی کنسرت به پایان می رسد هدایایی در داخل ظروفی در نظر گرفته بودند تا میان هنرمندان تقسیم کنند. همه آنها هدیه را پذیرفتند. اما طاهر توفیق از پذیرش آن امتناع کرد و گفت تماشای این کودکان بی سرپرست برای من بهترین هدیه است و نیازی به هدیه ندارم. او تا زنده بود هرچند از مال دنیا چیزی نداشت ولی عزت نفس بلندی داشت. خوش صحبت و شیرین زبان بود، وطن پرست دلسوزی برای ملتش بود، هیچ وقت برای رژیم بعث برنامه اجرا نکرد. کوچ نابهنگامش زیان بسیار بزرگی برای هنر کردی و مردم کرد بود.»
شهرت و آثار
شهرت طاهر توفیق به ترانه "شیرین بههاره" بازمی گردد که شعری از استاد ابراهیم احمد است. این شعر شامل 15 رباعی است. در آن دوران مسئولین حکومتی بعث بارها از او خواستند که این ترانه را در برنامه هایش اجرا نکند، اما طاهر توفیق برنامه هایش را با این ترانه آغاز می کرد و یا حسن ختام برنامه هایش همین ترانه بود.
طاهر توفیق استاد بی بدیل مقام بود. شعرهایش را از منابع شعری شاعران بزرگی همچون "حاجی قادر کویی"، "نالی"، «کوردی"، "صانعی"، "وفایی"، "مولوی کرد"، "احمد مختار جاف"، "دلدار"، "گوران"، "ابراهیم احمد"، "هژار"، "هیمن"، "شیخ رضا" و ... انتخاب می کرد. این هنرمند مقام خوان همچنین از اشعار فولکور و اشعار خودش نیز استفاده کرده است.
او برای گذران زندگی اش چند کتاب نیز چاپ کرده است که عبارتند از:
- 1- چه‌پکه گوڵ- سال 1954
- 2- ئاوازی به‌سۆز- سال 1955
- 3- گۆرانی ژیان- سال 1973
- 4- ئاوازی به‌جۆش- سال 1978
- 5- گوڵی سه‌ربه‌ستی- سال 1983.
بیماری و مرگ
طاهر توفیق، از همان دوران جوانی از ناحیه کمر دچار درد بود. بعدها و در سال های 1980-1987 نیز به بیماری های فشار خون و دیابت مبتلا شد. دلیل این بیماری ها نیز به ناپرهیزی های وی باز می گشت. در همان سال او دو بار به خارج از عراق نیز سفر کرد، اما شرایط جسمی اش روز به روز بدتر می شد. همیشه به پزشکانی چون "دشتی دزهیی"، "فهرهاد عمر حهویز"، "عبدالرزاق دباغ" و "سعد وتری" مراجعه می کرد و آنها نیز داروهای لازم را برای او تجویز می کردند.
طاهر توفیق زندگی در شهر کویه را بسیار دوست داشت، به همین خاطر بود که در ماه ژوئن 1978 به کویه بازگشت و در خانه داماد خواهرش، "صلاح" زندگی می کرد. آخرین عکسش را در همان ماه و با چند نفر از دوستانش گرفته است. پس از آن به شهر اربیل رفت و آخرین برنامه هنری اش را در خانه "ظاهر هناری" و در تاریخ 6/7/1987 اجرا کرده. در روز 7/8/1987 او را به شهر کویه بازگرداندند.
در این زمان شرایط جسمی اش بسیار بد بود و در ساعت 6.25 صبح روز 20/10/1987 قلبش برای همیشه از تپش افتاد. پیکر این هنرمند بزرگ را به گورستان شهیدان (عاربیان) بردند و در کنار پدر و مادرش به خاک سپردند. اکنون نیز روی سنگ قبرش، سال تولدش را 1920 نوشته اند که اشتباه است و در سال 1922 متولد شده است. مراسم ختمش نیز در مسجد "گهوره" برگزار شد.
مراسم چهلم طاهر توفیق در روز 28/11/87 در شهر کویه و در روز 30/11/87 در شهرهای "اربیل" و "رواندز" برگزار شد. همه ساله همزمان با سالروز وفات طاهر توفیق مراسمی از طرف گروه "باواجی" برگزار می شود. در زمان مرگش رادیو کردی بغداد و تلویزیون بخش کردی نیز برنامه هایی اختصاصی پخش کردند.
کتاب
در سال ۱۳۹۵ مجموعه اشعار ترانه های خوانده‌شده طاهر توفیق توسط شخصی به نام کریم شاه رضا گردآوری شدند و با عنوان «گولی سه‌ربه‌ستی» توسط انتشارات آمیار منتشر گردید.
گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir
