قورباغه‌

قورباغه ها در زمره عجیب ترین جانوران جهان قرار دارند و جالب اینکه از معدود حیواناتی هستند که مردم جهان نگاه متفاوتی نسبت به آنها دارند. با این حال زندگی این حیوان ناشناخته های زیادی دارد. این جانوران نقش پررنگی در چرخه طبیعی اکوسیستم‌ دارند آنها  با کنترل جمعیت بسیاری از حشرات کمک بزرگی به طبیعت می‌کنند،اما در عین حال خطراتی نیز آن‌ها را تهدید می‌کند. 

قورباغه‌ ها گروهی از دوزیستان هستند که بر خلاف بقیه‌ی دوزیستان، دم ندارند. پاهای عقبی آن‌ها بلند است و برای جهیدن به کار می‌رود. در هر پای عقبی، معمولا پنج انگشت وجود دارد. پاهای جلویی کوچک‌تر و چهار انگشتی هستند و هنگام فرود آمدن به زمین، مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند.

جنگل‌های آمازون دارای بالاترین تنوع گونه‌ای دوزیستان از جمله قورباغه ها است اما بر اثر آتش‌سوزی‌ سال گذشته بخش عظیمی از این گونه‌ها از بین رفتند و اکنون بسیاری از گونه‌های دوزیست آن منطقه پراکنش لکه‌ای دارند و بندرت دیده می‌شوند.

مشخصات جسمی و فیزیکی

قورباغه ها دارای پاهای کشیده برای جهیدن و  هستند و بیشتر در محیط های آبی دیده می شوند و به لحاظ ظاهری بین انگشتان پای قورباغه اغلب پرده های گسترش یافته ای جهت شنا کردن وجود دارد.

قورباغه ها بدن نرم و مرطوب دارند و در نزدیکی آبها زندگی می کنند . وزغها پوست خشک و زگیل مانند دارند و عمدتاَ روی خشکی زندگی می کنند.

گونه های قورباغه زگیل دار را وزغ می گویند ، اما تمایز قورباغه ها و وزغ ها غیررسمی است. بنابراین تمام وزغ ها قورباغه هستند ، اما همه قورباغه ها وزغ نیستند.

جثه برخی از گونه‌های قورباغه بسیار کوچک است. مثلاً قورباغه جیرجیرکی فقط ۲۳ میلی‌متر طول دارد.

ساختار پوست

در دوزیستانی مانند قورباغه که از انواع مهم این گروه است، اپیدرم به صورت چند لایه‌ای بوده و به صورت دوره‌ای در هر ماه یکبار تعویض می‌شود. علاوه بر غدد مخاطی در بعضی از دوزیستان مانند وزغها ، غدد مولد سم هم وجود دارد که این جانوران را بر علیه دشمنان مصون نگه می‌دارد. پوست رنگی است. تغییر رنگ به کندی انجام می‌شود به این دلیل که سیستم عصبی کنترل مستقیمی روی سلولهای رنگی ندارد.

تغذیه قورباغه ها

غذای اکثر قورباغه ها انواع حشرات و کرم ها هستند.
همچنین غذای اصلی قورباغه درختی چشم سرخ ، جیرجیرک، زنجره، بید، پروانه، مگس، ملخ و حتی قورباغه های کوچک است، البته هر نوع جانداری که از لحاظ جثه در دهان قورباغه درختی چشم سرخ جای شود، می تواند خوراک این نوع دوزیست باشد. غذای بچه قورباغه درختی چشم سرخ اغلب مگس میوه و جیرجیرک های کوچک است.

تولید مثل

قورباغه ها و زغها هر ساله به محل تولید مثل (محل تولد) خود باز می گردند . عموماَ نرها زودتر از ماده ها به آبگیرها می رسند و محدوده جفت گیری خود را مشخص می کنند. هنگامی که ماده ها به محل می رسند ، نرها بوسیله آوازهای مخصوص آنها را به درون آبگیر دعوت می کنند . در صورتی که ماده ها به آواز نرها جواب بدهند ، نرها بوسیله پاهای جلویی آنها را می گیرند . وقتی ماده ها تخم ریزی می کنند ، نرها بوسیله اسپرم تخمها را بارور می کنند.

نحوه بغل کردن برای جفت گیری که به نام اتصال معروف است، به این شکل است که نر در سمت راست قرار می‌گیرد تا بتواند تخمها را بارور کند. این حالت ممکن است چند روز طول بکشد.

مراحل دگردیسی قورباغه

قورباغه ها نیز مانند دیگر موجودات دارای چرخه زندگی مشخصی هستند که این چرخه با عمل جفتگیری آغاز می شود.
قورباغه نر پس از بروز رفتارهای جفتگیری از خود با گشت زدن در اطراف ماده اقدام به باروری تخم هایی می کند که توسط ماده در آب رها شده اند. در واقع برخی از قورباغه ها برای تولیدمثل عمل لقاح خارجی را انجام می دهند که در بسیاری از ماهیان نیز دیده می شود. در این نوع تولیدمثل تخم های بارور نشده توسط ماده به درون آب ریخته می شوند و نرها با ریختن اسپرم روی آن ها باعث بارور شدن تخم ها
می شوند. البته قورباغه های نر باید این عمل را به سرعت و بلافاصله پس از رهاسازی تخمک ها انجام دهند. یک قورباغه ماده می تواند بین ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ تخم بریزد. تخم ها شناور هستند که درون هر تخم ژله مانند کروی، نقطه ای سیاه ظاهر می شود که همان بچه قورباغه است.

جنین ها از ماده ژله ای درون تخم تغذیه می کنند و بزرگ می شوند. سپس، زمانی که آبشش های اولیه و دم بچه قورباغه ها پس از یک هفته یا یک ماه رشد کرد (بستگی به گونه آن ها دارد)، نوزادان (لارو) قورباغه به دنیا می آیند. بچه قورباغه های تازه به دنیا آمده از مابقی ماده ژله ای تخم و مقدار جلبکی که روی آن روییده است تغذیه می کنند.
در طول چند هفته، لارو قورباغه ها باید یک دگردیسی سریع را طی کنند. ابتدا آبشش های خارجی آن ها از بین می روند و آبشش های داخلی جایگزین آن ها می شوند که این ها هم با رشد شش ها از بین می روند. پاهای آن ها هم زمانی ظاهر می شوند که بچه قورباغه ها تبدیل به قورباغه های جوان می شوند. در این مرحله آن ها مجهز به دمی بلند و پاهای عقبی نیرومندی هستند. بچه قورباغه ها در این مرحله از رشد، موجودات گرد عجیبی هستند که به قورباغه های بالغ شباهت دارند؛ در حالی که هنوز دم قدرتمند خود را حفظ کرده اند.

پس از پشت سر گذاشتن چند مرحله، چشم قورباغه های بالغ روی سر آن ها ظاهر می شوند. آخرین اندام هایی که رشد می کنند پاهای جلویی هستند. دم آن ها هم با پیوستن به حجم بدن به مرور کوچک و کوچک تر و در نهایت محو می شود.
قورباغه های کوچک طول بدنشان از یک سانتی متر تجاوز نمی کند. پس از حدود ۱۶ هفته و گذراندن مراحل رشد، قورباغه های جوان دیگر می توانند آب را ترک کنند، هوا را تنفس کنند و از سوسک ها، مگس ها، پشه ها، سنجاقک ها و سایر حشرات تغذیه کنند. البته در خارج از آب نیز رشد آن ها ادامه پیدا می کند. این قورباغه های کوچک و جوان اغلب بسیار ماجراجو و اهل ریسک هستند. آن ها معمولاً در جستجوی دیگر آبگیرها و تالاب ها خطر می کنند و در جنگل یا دشت یا کوهستان ممکن است مسافت زیادی از آبگیر خود دور شوند که در این صورت اگر طعمه صیادی نشوند یا از خشکی پوست خود نمیرند، شاید بتوانند آبگیر یا برکه دیگری پیدا کنند که در آن تشکیل خانواده دهند و نسل جدیدی را به وجود آورند.

قورباغه های جوان پس از گذشت چند هفته تا چند سال (بسته به گونه قورباغه)، دیگر قورباغه های بالغی هستند که می توانند تولید مثل کنند.

خصوصیات

قورباغه ها به دلیل زندگی در محیط های مرطوب مستعد تهاجم باکتری ها و قارچ هایی هستند که می توانند موجودات را در طبیعت از بین ببرند اما خصوصیات ضدباکتریایی و قارچی پوست قورباغه ها با این عوامل مقابله می کند. اکنون همین ویژگی در طب به کمک بشر آمده است تا برای ساختن داروهای مربوط به ترمیم پوست و خاصیت ضد باکتریایی و ضد میکروبی از آن استفاده شود.

فریز کردن بدن

برخی از گونه‌های قورباغه دارای مواد ضدیخ در خون خود هستند به‌طوری‌که با آغاز زمستان و پایین آمدن دما بدنشان منجمد می‌گردد و با فرارسیدن بهار بدن یخ زده‌شان دوباره احیاء می‌شود و قورباغه به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

فواید قورباغه ها

قورباغه ها باعث کنترل جمعیت بسیاری از حشرات و موجودات دیگری مانند مارها، خزندگان، مارمولک های کوچک جثه و حتی در برخی موارد خفاش ها می شوند. از این رو آن ها نقش بسیار زیادی در کنترل بیولوژیک بسیاری از گونه های موجود در طبیعت دارند، بویژه گروهی از موجودات مانند ملخ ها که با افزایش و طغیان جمعیتی می توانند به آفاتی مضر برای انسان تبدیل شوند.

گونه‌ها

نزدیک 7200 گونه از قوررباغه ها و وزغها در دنیا وجود دارد که حدود 88٪ گونه های دوزیستان موجود را تشکیل می دهند. اما به‌دلیل سرعت تخریب طبیعت توسط انسان ممکن است قبل از اینکه گونه‌ای کشف و شناسایی شود منقرض و زیستگاه آن نابود ‌شود.

بعضی از قورباغه ها با استفاده از انگشتان پرده دارشان که به عنوان بال پرواز به کار می‌برند، از این درخت به آن درخت می‌پرند. این قورباغه درختی جنگلهای بارانی آمریکای مرکزی، یک قورباغه پرنده‌است که از این درخت می‌پرد. او در حالی که روی شاخه‌ها راه می‌رود، حشرات را شکار می‌کند.

برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• قورباغه نیزه سمی
• قورباغه چشم طلایی درختی
• قورباغه سمی طلایی
• قورباغه شیری آمازون
• قورباغه گوجه ای
• قورباغه جالوت
• قورباغه مقلد
• قورباغه درختی یا داروک
• قورباغه سبز
• وزغ سبز
• وزغ بیلچه‌پای
• ریزغوک

در این رابطه : 7 گونه قورباغه جذاب مناطق استوایی

بزرگترین قورباغه

قورباغه‌ی جالوت، که در غرب آفریقا زندگی می‌کند، بزرگ‌ترین قورباغه است. طول این قورباغه به بیش از  30 سانتی‌متر و وزن آن به نزدیک 3.5 کیلوگرم می‌رسد. همین طور که این قورباغ‌ها رشد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند، چند بار پوست می‌اندازند. نخست بدنشان را خم و دولا و راست می‌کنند تا پوستشان سست شود.سپس، آن را مانند یک عرق گیر روی سرشان می‌کشند و آن را می‌خورند!

قورباغه های جالوت می‌توانند موش، ماهی، پرنده‌های کوچک، قورباغه های دیگر و حتی هم‌نوعان خود را بخورند. البته، خود آن‌ها نیز خوراک لذیذی برای برخی انسان‌ها هستند و به همین خاطر در خطر نابودی قرار گرفته‌اند.

یافته های جدید

بیشتر قورباغه ها تخم گذارند اما حیرت آور آن است که برخی گونه های این حیوان قورباغه زنده به دنیا می آورند. مطالعه جدیدی در این زمینه نشان می دهد گونه ای قورباغه در اندونزی شناسایی شده که به جای تخم گذاری، بچه قورباغه زنده به دنیا می آورد.

محققان دو گونه خاص از قورباغه را نیز شناسایی کرده اند که نحوه تخم گذاری و بارورسازی آنها بسیار عجیب است.

• گونه اول

جنس ماده این قورباغه ها که بومی استرالیا هستند به طور طبیعی تخم گذاری می کند و در ادامه قورباغه نر با ریختن اسپرم ها بر روی تخم ها به باروری آنها کمک می کند. اما قسمت عجیب تر داستان تازه از اینجا آغاز می شود.

از این مرحله به بعد قورباغه ماده تخم های بارور شده را می بلعد. جالب اینکه برای حفظ تخم ها آنزیم های هضم کننده غذا از کار می افتند. پس از مدتی که بچه قورباغه ها به دنیا می آیند از دهان مادر خارج می شوند.

• گونه دوم

گونه ای از این حیوان به نام Pipa pipa وجود دارد که می توان آن را یکی از عجیب ترین قورباغه های دنیا به شمار آورد. این حیوان که شبیه یک پنکیک است تمام عمر خود را در آب سپری می کند. پس از جفت گیری نر و ماده، قورباغه ماده تخم هایش را در آب رها کرده و از این لحظه به بعد وظیفه قورباغه نر آغاز می شود. حیوان شروع به جمع آوری تخم ها کرده آن را بارور می کند. پس از این مرحله تخم های بارورشده بر روی بافت اسفنجی شکل پشت حیوان ماده قرار می گیرند تا در آنجا رشد کنند. 

پراکندگی و وضعیت بقا در جهان

در اغلب مناطق جهان زیستگاه قورباغه ها گسترده شده‌است، بااین‌حال آن‌ها در قطب جنوب و و در بسیاری از جزایر اقیانوسی حضور ندارند. با توجه به ساختار و نیاز پوست قورباغه ها، بزرگترین تنوع آن‌ها را می‌توان در در مناطق گرمسیری جهان، جایی که آب به آسانی در دسترس است، یافت.

جنگل های آمازون دارای بالاترین تنوع گونه ای دوزیستان از جمله قورباغه ها است اما بر اثر آتش سوزی سال گذشته بخش عظیمی از این گونه ها از بین رفتند و اکنون بسیاری از گونه های قورباغه آن منطقه پراکنش لکه ای دارند و بندرت دیده می شوند.

بزرگترین عامل تهدید کننده دوزیستان تخریب و آلوده کردن زیستگاه آن ها است و بشر طی ۱۰۰ سال گذشته با بی توجهی نسبت به این مسائل آسیب های زیادی به دوزیستان بویژه قورباغه ها که اغلب آبزی هستند، رسانده و با سدسازی های گسترده باعث از بین رفتن محل و مامن زیستی قورباغه ها شده است.

تنوع و پراکندگی در ایران

انواعی از قورباغه های سمی در دنیا وجود دارد اما گونه های قورباغه که در ایران شناسایی شده اند هیچکدام زهرآگین یا برای انسان خطرناک نیستند.

وضعیت جمعیتی اغلب قورباغه های کشور در شرایط خوبی است و تاکنون هیچ گونه ای از آن ها منقرض نشده اند اما جمعیت آن ها نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است و چون در معرض تهدید نیستند، در جهت حفظ گونه و زیستگاه آن ها تلاشی جدی صورت نمی گیرد.

به طور کلی هفت گونه قورباغه در ایران وجود دارد که یک گونه از آن ها معروف به «قورباغه های بلوچی» در ناحیه جنوب تا جنوب شرق کشور زیست می کنند همچنین دو گونه قورباغه درختی، دو گونه قورباغه مردابی و دو گونه قورباغه جنگلی در بخش هایی از شمال کشور و نواحی زاگرس وجود دارند.

حمایت

طی سال های گذشته تعداد قابل توجهی از قورباغه ها در آزمایشگاه ها مورد بررسی و آزمایش دانشجویان و دانش آموزان قرار می گرفتند اما اکنون قوانین حمایت از حیوانات سختگیرانه تر شده است و از این گونه ها حمایت بیشتری می شوند.

گردآورنده: دنیاها، دانشنامۀ فارسی | www.donyaha.ir